Kiểm định khí thải với xe máy: Cần triển khai sớm, thực chất và hiệu quả

Muộn còn hơn không

Xe máy là phương tiện cá nhân phổ biến ở Việt Nam. Theo Viện Chiến lược và Phát triển giao thông vận tải, đến nay, số lượng xe máy đã đăng ký trên toàn quốc đạt khoảng 69,2 triệu xe và số xe lưu hành đạt khoảng 45,5 triệu xe. Riêng tại Hà Nội có khoảng 6 triệu xe máy, trong đó, có gần 3 triệu xe máy cũ sản xuất trước năm 2000.

Đáng quan tâm là rất nhiều xe máy đã có thời gian sử dụng lâu năm. Một kết quả kiểm tra ngẫu nhiên khí thải hơn 5.200 xe có tuổi đời trên 5 năm cho thấy, các phương tiện này có xu hướng phát thải vượt giới hạn cho phép. Cụ thể, tỷ lệ xe không đạt tiêu chuẩn Việt Nam mức 1 là hơn 54% và mức 2 là trên 60% (theo tiêu chuẩn quốc gia TCVN 6438:2018 về phương tiện giao thông đường bộ giới hạn lớn nhất cho phép của khí thải, nồng độ CO và HC trong khí thải của phương tiện lắp động cơ cháy cưỡng bức được xác định ở mức 1 là 4,5 CO (% thể tích), mức 2 là 3,5 CO (% thể tích).

Phân tích từ cơ quan chuyên môn, một chiếc xe máy hoạt động sẽ thải ra 80 - 90% khí CO và khí NO, 50% lượng NOx trong tổng lượng phát thải của các loại xe cơ giới. Đáng lo ngại, trong quá trình hoạt động, xe cũ thải ra môi trường lượng khí độc cao gấp nhiều lần so với các loại xe được bảo dưỡng định kỳ. Các chất ô nhiễm này gây ảnh hưởng lớn tới chất lượng môi trường không khí đô thị và là một trong những nguyên nhân gây hại trực tiếp tới sức khỏe nhân dân.

Kết quả từ chương trình đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy tại các thành phố lớn là Hà Nội, TPHCM và Đà Nẵng của Viện Chiến lược và Phát triển giao thông vận tải cũng chỉ ra rằng, xe có tuổi đời trên 5 năm có xu hướng vượt tiêu chuẩn khí thải hiện hành và xe trên 10 năm có tỷ lệ phát thải rất lớn. Trong khi đó, xe có tuổi đời trên 10 năm được thống kê chiếm tỷ lệ trên 50% tổng số xe mô tô, xe gắn máy trên địa bàn.

Chính vì thế, việc kiểm định khí thải đối với xe máy được đặt ra lúc này, nhiều ý kiến cho rằng “muộn còn hơn không”. Phần lớn người dân đều ủng hộ việc này.

Anh Hồ Trung Dũng (Ngọc Thụy, Gia Lâm, Hà Nội) cho biết gia đình anh có 4 chiếc xe máy, có cái dùng đã trên 15 năm. Việc kiểm định có thể sẽ tốn thời gian và kinh tế nhưng anh sẵn sàng vì “kiểm định kỹ thuật xe máy để đảm bảo an toàn bản thân và người khác, tránh tác động xấu tới môi trường”. Bên cạnh đó, anh Dũng cũng đề xuất cơ quan chức năng cần quan tâm các loại xe thô sơ, xe tự chế... vì không chỉ gây mất an toàn, gây nguy hiểm cho người đi đường mà các loại xe này cũng thải nhiều khí độc hại ra môi trường.

Cần thực hiện sớm ở các đô thị

Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ quy định, việc kiểm định khí thải thực hiện theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường được thực hiện tại các cơ sở kiểm định khí thải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia.

Theo Phó cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam Nguyễn Tô An, việc kiểm định khí thải xe máy sẽ phải thực hiện theo Luật Bảo vệ môi trường với đầy đủ lộ trình, thời điểm, tiêu chuẩn áp dụng, cách thức triển khai, đối tượng cụ thể… Bên cạnh đó, lượng xe máy sử dụng ở nước ta hiện rất lớn và còn rất nhiều xe đã sử dụng thời gian dài nên cần tính toán phương án, cách thức thực hiện sao cho hài hòa, hợp lý, khả thi nhất.

Tuy nhiên, đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng cho biết, từ ngày 1/1/2025 chưa thực hiện kiểm định khí thải với tất cả xe máy mà sẽ thực hiện theo lộ trình do Chính phủ quy định. Theo lộ trình, việc kiểm định khí thải xe máy sẽ thực hiện theo Luật Bảo vệ môi trường. Mà theo quy định của luật này giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ là cơ quan chủ trì, phối hợp cùng Bộ Giao thông vận tải xây dựng, trình Chính phủ để ban hành quyết định lộ trình thực hiện.

“Các cơ quan nghiên cứu sẽ xem xét ban hành các quy định phù hợp với thực tế. Ví dụ, các xe mới sẽ chưa thực hiện kiểm định khí thải ngay, mà sau 2-3 năm mới phải kiểm định. Các xe qua sử dụng sẽ có tính toán cụ thể, chi tiết", lãnh đạo Cục Đăng kiểm Việt Nam thông tin.

Phó cục trưởng Cục Đăng kiểm Việt Nam cho hay, với những xe mới nhập khẩu, sản xuất lắp ráp đã được kiểm soát khí thải, chỉ còn những phương tiện cũ đang tham gia giao thông chưa được kiểm soát. Các xe mới sẽ chưa thực hiện kiểm định khí thải ngay, mà sau 2-3 năm mới phải kiểm định. Còn các xe sử dụng các năm như thế nào sẽ có tính toán cụ thể, chi tiết.

Tại một cuộc hội thảo mới đây, ông Nguyễn Đông Phong - Giám đốc Trung tâm Thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (Cục Đăng kiểm Việt Nam) cũng cho rằng, việc kiểm định khí thải xe máy là một bài toán cực kỳ thử thách, bởi lượng xe máy ở Việt Nam rất lớn, thực tế ước tính gần 70 triệu chiếc. Trong khi chỉ với 6 triệu chiếc ô tô vậy mà việc xây dựng mạng lưới kiểm định đã mất gần 30 năm mới được gần 300 trạm. Còn lượng xe máy gấp 10 lần ô tô, dù kiểm định đơn giản hơn nhưng tỉ lệ tương ứng để phủ rộng giai đoạn đầu cũng cần hàng nghìn cơ sở tham gia kiểm định.

Dù khó, nhưng theo giới chuyên gia, các cơ quan chức năng cần sớm có phương án kiểm định khí thải xe máy, trong bối cảnh đây được dự báo vẫn là loại hình vận tải cá nhân thông dụng, phổ biến và phát thải khí thải lớn nhất ra môi trường.

Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam Hoàng Dương Tùng nhìn nhận, số lượng xe ngày càng tăng, việc kiểm soát càng khó. Bài toán đặt ra bây giờ là quy trình kiểm định thế nào, kiểm định ở đâu...

Cũng theo vị chuyên gia này, bước đầu cần tập trung kiểm định ở những thành phố lớn. “Ở những vùng núi xa xôi thì tỉ lệ xe vẫn còn ít, phát thải vào môi trường cũng chưa nhiều nên chúng ta có thể giãn tiến độ kiểm soát khí thải tại những vùng này. Tập trung làm tốt ở các thành phố lớn, nơi có lượng phương tiện nhiều thì sau đó việc triển khai ở các vùng khác sẽ dễ dàng hơn”, ông Tùng đề xuất.

Đồng quan điểm, PGS.TS Vũ Anh Tuấn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu giao thông vận tải (Trường ĐH Việt Đức), cho rằng TPHCM có thể đi tiên phong triển khai vấn đề này trong 5 năm tới. Thời gian đầu triển khai, địa phương có thể phối hợp Cục Đăng kiểm sử dụng các trung tâm bảo dưỡng xe máy để kiểm định.

Ông Tuấn cho rằng cần có giải pháp kỹ thuật để giảm lượng phát thải bụi bẩn của những xe máy nào không đạt yêu cầu khi kiểm định. Với những xe không thể bảo dưỡng nữa thì cần thải loại. Ngoài ra, TPHCM và một số đô thị khác cần xây dựng chính sách hỗ trợ cá nhân, doanh nghiệp như đổi sang xe máy điện...