Kiểm soát chặt cơ chế đặc thù cho các dự án lớn của Thủ đô

Sáng 8/12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để triển khai các dự án lớn tại địa bàn Thủ đô.

Thu hẹp phạm vi, tránh tình trạng “tràn lan đặc thù”

Đại biểu Hà Sỹ Đồng đoàn Quảng Trị đánh giá, việc ban hành Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện các dự án lớn, quan trọng trên địa bàn Thủ đô là cần thiết, đúng thời điểm, tạo khuôn khổ pháp lý đủ mạnh để triển khai các dự án chiến lược nhằm tháo gỡ các điểm nghẽn về quy hoạch, hạ tầng, đất đai và vốn đầu tư. Tuy nhiên, để Nghị quyết thực sự khả thi, đồng bộ, phù hợp thẩm quyền theo Hiến pháp và tránh phát sinh rủi ro pháp lý – rủi ro thực thi, đại biểu đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu các khuyến nghị quan trọng trong Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính.

Về phạm vi dự án được áp dụng cơ chế đặc thù, theo ông Hà Sỹ Đồng, Dự thảo đang quy định diện dự án rất rộng, bao gồm cả dự án đầu tư công, PPP, dự án của nhà đầu tư chiến lược và các dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị. Cơ chế quá rộng có thể dẫn tới tình trạng “tràn lan đặc thù”, gây khó cho công tác giám sát và phân bổ nguồn lực.

“Báo cáo thẩm tra cũng nêu rõ yêu cầu thu hẹp phạm vi để đảm bảo tính tập trung, tránh dàn trải và phù hợp nguyên tắc thí điểm, đề nghị chỉ áp dụng cho các dự án thật sự mang tính chất cấp bách, có tác động lan tỏa lớn hoặc là nhiệm vụ chính trị do cấp có thẩm quyền chỉ đạo; danh mục phải công khai, cập nhật và báo cáo Quốc hội định kỳ để bảo đảm minh bạch, kiểm soát chặt chẽ và tránh lạm dụng”, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề nghị.

Đối với phân quyền quyết định chủ trương đầu tư theo Điều 4, việc giao Hội đồng nhân dân Thành phố quyết định chủ trương đầu tư và giao Chủ tịch UBND Thành phố chấp thuận chủ trương đầu tư là phù hợp tinh thần phân cấp, phân quyền. Tuy nhiên, theo đại biểu, nhiều nội dung đang mở rộng so với khuôn khổ luật hiện hành nên cần được làm rõ cơ sở. Đề nghị, bổ sung cơ chế kiểm soát đặc biệt đối với dự án có rủi ro cao, quy mô trên 30.000 tỷ đồng; thiết kế cơ chế báo cáo bắt buộc trước khi quyết định và thẩm định độc lập của bộ quản lý ngành khi có yếu tố quốc phòng - an ninh, môi trường hoặc tác động vùng.

Thận trọng trong thu hồi đất và cơ chế miễn trừ trách nhiệm

Về lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư theo Điều 5, Dự thảo cho phép “lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt”, thậm chí thực hiện trước cả khi quyết định chủ trương đầu tư. Theo đại biểu Hà Sỹ Đồng, quy định như vậy là mở rộng thẩm quyền lớn tuy nhiên cũng tiềm ẩn rủi ro thất thoát, tiêu cực và trách nhiệm pháp lý. Báo cáo thẩm tra cũng cảnh báo nguy cơ xung đột với pháp luật đấu thầu.

Từ đó, đại biểu đề nghị bổ sung các điều kiện chặt chẽ hơn, bắt buộc có đánh giá năng lực tài chính – kinh nghiệm bởi tư vấn độc lập; công khai toàn bộ lý do áp dụng cơ chế đặc biệt; và quy định trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu nếu chỉ định gây thiệt hại ngân sách. Trường hợp “đặc biệt, cấp bách” cần có tiêu chí rõ ràng, không diễn giải mở.

 Về thu hồi đất, bồi thường, tái định cư theo Điều 7, quy định hệ số bồi thường “gấp 2 lần” là hướng tích cực tạo đồng thuận người dân, nhưng Báo cáo thẩm tra nêu rõ việc mở rộng thu hồi đất và tạm giao đất cần được đánh giá tác động xã hội - ngân sách - pháp lý đầy đủ vì rất nhạy cảm, liên quan quyền hiến định của người sử dụng đất. Đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc HĐND phải có đánh giá tác động ngân sách, thị trường và khả năng thực thi trước khi quyết định hệ số bồi thường; đồng thời quy định chặt về điều kiện tạm giao đất để tránh khởi công hình thức.

Liên quan đến miễn trừ trách nhiệm theo Điều 12, theo đại biểu Hà Sỹ Đồng việc bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám làm là rất quan trọng, nhưng phải có ranh giới rõ ràng để tránh lợi dụng. Báo cáo thẩm tra yêu cầu quy định đúng tinh thần Quy định 178-QĐ/TW và Nghị quyết 66-NQ/TW. Đề nghị bổ sung, bắt buộc lập hồ sơ rủi ro của dự án làm căn cứ xác định cán bộ “đã tuân thủ đúng quy trình”; và có cơ chế giám sát của Hội đồng nhân dân, Mặt trận Tổ quốc khi xem xét miễn trách nhiệm để bảo đảm khách quan, minh bạch.

“Để Nghị quyết phục vụ đúng mục tiêu thí điểm và có thể nhân rộng sau 5 năm, đề nghị bổ sung bộ tiêu chí đánh giá kết quả theo khuyến nghị của cơ quan thẩm tra, bao gồm: tiến độ, chi phí,  hiệu quả, tính tuân thủ pháp luật, chất lượng quy hoạch, xây dựng, sự hài lòng của người dân, tác động môi trường và an ninh, đồng thời thiết kế cơ chế hậu kiểm chặt chẽ, báo cáo Quốc hội định kỳ nhằm đảm bảo thí điểm không trở thành cơ chế áp dụng đại trà ngoài phạm vi được Quốc hội cho phép” đại biểu Hà Sỹ Đồng đề xuất.