Kiếm sống dưới đáy đại dương

Những người làm nghề lặn biển thôn Xuân Hòa.

Làng chài lắm tai ương

Chúng tôi về xã Thạch Bằng vào một ngày nắng dịu. Đến đầu xã, người bạn đồng hành với tôi hỏi thăm vùng có nhiều thợ lặn giỏi thì ngay lập tức nhận được chỉ dẫn nhiệt tình: “Cứ xuống dưới thôn Xuân Hòa thì có cạ tỷ ngài (nhiều thợ lặn), tha hồ mà chọn!”- một người dân bên đường vừa nói vừa chỉ cho chúng tôi hướng rẽ.

Thôn Xuân Hòa nổi lên như một khu đô thị giữa lòng xã Thạch Bằng, nhìn bề ngoài, cuộc sống của người dân làng chài này khá sung túc. Nhà tầng mọc lên san sát, trong nhà ngoài ngõ đều được bê tông hóa, sạch bóng. Men theo con đường làng thẳng tắp chúng tôi tìm đến nhà ông Trần Công Quế (60 tuổi)- một thợ lặn lâu năm ở thôn Xuân Hòa. Từ trong ngôi nhà khang trang vọng ra tiếng tivi to đùng đoàng, bà Trần Thị Ái (vợ ông Quế) phải ghé tai chồng bảo giảm nhỏ tiếng để tiếp chuyện khách.

“Tìm thợ lặn thì ở đây hầu như nhà nào cũng có người, có nhà hai ba thợ. Chồng tui trước cũng hay lặn nhưng từ khi mua được con tàu thì lại đi thuê người lặn”, vừa rót chén trà ấm mời khách, bà Ái vừa mở đầu câu chuyện. Chúng tôi tìm cách hỏi chuyện ông Quế nhưng lại được bà vợ trả lời hộ, hỏi ra mới biết, nghề lặn khiến ông Quế bị “nặng tai” mấy chục năm nay. Qua những câu chuyện hai vợ chồng ông Quế kể chúng tôi mới thấy nghề lặn cũng lắm tai ương.

Sinh ra và lớn lên ở mảnh đất này nhưng những năm 90 của thế kỷ trước, ông Quế cùng hàng chục thanh niên trong làng Xuân Hòa phải vào vùng biển Bình Thuận mưu sinh, khi đó nghề lặn biển mới bắt đầu thịnh hành, người dân coi nó như cái “cần câu” mở ra cơ hội làm giàu. Cũng nhờ nó, mà nhiều hộ xóa được nhà tranh tre, cất được nhà cao tầng khang trang vì chỉ ít ngày họ đã có tiền triệu “dắt lưng” gửi về quê.

“Khi đi trai tráng, khi về tật nguyền”, đó là cái kết buồn của ông Quế và nhiều thợ lặn khác. Nghề lặn giúp ông kiếm ra tiền triệu mỗi ngày nhưng cũng cướp đi vốn liếng quý giá nhất của đời người, đó là sức khỏe. “Vào năm 1996, có lần tôi lặn sâu quá, bị áp lực nước lâu khiến máu không lưu thông được, nó ép cho tê người rồi đẩy lên màng nhĩ nên bây giờ bị lãng tai thế này đây. Đấy là còn may chứ cách đây 3 năm, tôi phải ngồi xe lăn, lê lết đến các bệnh viện từ Bắc vào Nam, uống hết thuốc ta đến thuốc tây để chữa đôi chân tật nguyền do nghề lặn mà ra. Đến bây giờ tôi cũng không biết nhờ thuốc gì để lành bệnh vì uống nhiều loại quá. Số tôi cũng đỏ, chứ ở làng này có nhiều người còn bỏ mạng dưới đáy biển, có người không tìm thấy xác nữa ấy chứ”, giọng nói của ông Quế to khác thường.

Rời nhà ông Quế, đi được một quãng, chúng tôi gặp ông Trần Hữu Sơn (SN 1966) đang khập khễnh đi ngược đường, hỏi thăm mới biết ông cũng từng là thợ lặn có tiếng làng này.

Đôi chân đi lại tập tễnh hiện nay chính là hậu quả của một vụ tai nạn khi ông lặn ở vùng biển tỉnh Bình Thuận. Vừa đi, ông vừa kể về cuộc đời của mình: Sau khi hết nghĩa vụ quân sự, ông trở về quê tìm kế mưu sinh. Lúc đó chưa có nghề nghiệp gì, nghe dân làng bảo nhiều người vào vùng biển Bình Thuận lặn mỗi ngày kiếm được 500 - 700 ngàn đồng, vốn khỏe mạnh lại biết lặn, ông liền khăn gói theo đám trai làng vào Bình Thuận lặn hàu.

“Mấy năm lặn thuê trong đó, tôi làm được khá nhiều tiền gửi về cho gia đình nhưng nghề này luôn phải đối mặt với thần chết, dễ bỏ mạng như chơi. Cứ mỗi lần nhảy ùm xuống biển người thợ lặn phải xác định trước là chấp nhận đánh đổi sức khỏe và đánh cược tính mạng mình với hà bá. Nếu người nào có lành lặn trở về từ đại dương thì sau này về già cũng mang bệnh chân tay tê tái, xương khớp nhức mỏi hoặc thoát vị đĩa đệm…”- ông Sơn tâm sự.

Vén ống quần chỉ vào đôi chân khập khiễng, ông cho hay: “Trước đây, đôi chân này không thể co duỗi gì được, đi khám thì bác sĩ yêu cầu mổ nhưng gia đình lại không có tiền. Nghe nhiều người mách, tôi kiên trì uống thuốc nam, thuốc bắc nhưng tình hình cũng không cải thiện được mấy, giờ đành chấp nhận sống với bệnh tật thôi”.

Dẫu bệnh tật là thế nhưng ông Sơn ngẫm thân mình vẫn còn may mắn chứ ở xóm nhỏ Xuân Hòa không biết bao nhiêu lần phải chứng kiến những tai nạn thương tâm từ nghề lặn biển.

Câu chuyện đau lòng về người thợ lặn Trần Viết Thuật vừa xảy ra cách đây chưa đầy một năm vẫn còn khiến nhiều người bàng hoàng. Thuật là con thứ trong một gia đình có hai anh em. Sinh ra và lớn lên ở làng chài Xuân Hòa, chứng kiến sự vất vả của bố mẹ nên Thuật đã cố gắng học hành với hy vọng thoát khỏi cái nghèo đeo bám.

Ngày thi đỗ vào Trường Đại học Mỏ - Địa chất không chỉ gia đình mà cả làng đều vui mừng cho em. Thế nhưng, do hoàn cảnh khó khăn, bố mẹ đều lâm bệnh nặng, Thuật theo học được 2 năm đành gác lại ước mơ trở thành kỹ sư và về quê theo dân làng đi lặn biển kiếm tiền lo cho gia đình. Trong lúc đi lặn tại khu vực cửa biển Lạch Kèn (thuộc huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh), Thuật gặp sự cố khiến vòi ôxy bị ngập dẫn đến ngạt thở và tử vong!

Xóm trưởng thôn Xuân Hòa Trần Công Tiến cho biết: Cả thôn có trên 200 người theo nghề lặn, chủ yếu là thanh niên trai tráng. Nghề lặn mang lại thu nhập cao, nhưng cũng để lại nhiều hậu quả. Nghề này đã gặp tai nạn thì một là mang thương tật suốt đời, hai là bỏ mạng.

Từ thợ thành chủ

Chúng tôi được ông trưởng thôn dẫn đến một ngôi nhà khá đông người, bác này cho biết: “Đấy, đám người đang quây quanh bàn cờ ấy đều là thợ lặn hoặc chủ của thuyền lặn cả. Nếu như mọi năm, giờ họ đang ngụp lặn ngoài biển cả đấy, từ sau sự cố môi trường xảy ra họ chẳng biết làm gì ngoài tụ tập đánh cờ hoặc ở nhà xem ti vi cho qua ngày”.

Thấy chúng tôi hỏi thăm, đám thợ lặn ngừng cuộc chơi rồi cười ồ lên một cách ngạc nhiên: “Bấy lâu nay còn lặn lội gì nữa đâu, có hỏi về đánh cờ thì chúng tôi chỉ cho”. Nói thế nhưng anh Trần Công Hòa (42 tuổi) - chủ chiếc tàu 24 CV - cũng đứng lên tiếp chúng tôi. Nhấp chén trà nóng, anh Hòa cho biết: Anh cũng như nhiều người trong làng Xuân Hòa sau nhiều năm hành nghề thợ lặn, có được đồng vốn kha khá hoặc khi có chủ trương của Nhà nước, của tỉnh Hà Tĩnh cho vay tiền đóng tàu thì quyết tâm mua tàu với hy vọng thoát khỏi kiếp làm thuê và được đổi đời. Nhưng khi có tàu rồi, người dân làng chài lại phải đối mặt với những khó khăn khác.

Chỉ vài ngày nữa tàu anh Hòa ra khơi để “lấy ngày” chứ chưa đủ thợ để xuất hành. Để tàu lặn ra khơi được thì việc tìm thợ lặn là cả một vấn đề. Các chủ tàu phải liên hệ thợ trong Kỳ Anh, Cẩm Xuyên, thậm chí là các tỉnh khác về.

Ông Trần Văn Hiếu- Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Bằng cho biết: “Đến nay, Xuân Hòa đã có trên 50 chiếc thuyền từ 16 - 350 CV, hầu hết họ đều thuê thợ lặn từ Cẩm Xuyên, Kỳ Anh hoặc ở các tỉnh khác vào. Mỗi ngày họ kiếm được 500 - 1 triệu đồng, ngày may mắn có khi kiếm được vài ba triệu đồng, thời điểm xảy ra sự cố môi trường biển đến nay thu nhập từ biển giảm hẳn”.

Trước đây, người làng chài Xuân Hòa thường vào Bình Thuận lặn thuê cho các chủ ghe. Sau này, nhiều người về quê sắm thuyền rồi thuê thợ lặn riêng. Mỗi tàu lặn cần khoảng 10 thợ, thường thì chủ tàu trực phía trên còn thợ làm thuê lặn xuống biển. Trên tàu có máy bơm khí ôxy và ống dẫn khí cho thợ lặn ngậm vào miệng.

Trước khi nhảy xuống biển, mỗi thợ lặn phải đeo vào thắt lưng một khối chì nặng từ 15 - 20kg để kéo người xuống đáy đại dương, tay cầm một cái cào bằng sắt, trên cổ được tròng cái túi đựng sò trông giống như một cái vợt, khi đựng đầy có trọng lượng trên dưới 50kg.

Hải sản thu được sau mỗi chuyến ngụp lặn dưới đáy biển chủ yếu là sò chang chang, hàu lụa, cua…Đây là những mặt hàng có giá trị xuất khẩu với giá cao luôn được các đầu nậu thu mua ngay khi tàu vừa cập bến.

Thu nhập của thợ lặn được tính theo sản phẩm. Theo đó, mỗi chuyến đi biển về thông thường chủ tàu được hưởng 40%, thợ lặn 60%, có nơi lại chia theo tỷ lệ 50/50.

Một ngày người thợ lặn chăm chỉ cũng kiếm được trên dưới 1 triệu đồng, những hôm gặp luồng có khi được vài ba triệu đồng. Nhưng dân làng chài Xuân Hòa lại không muốn truyền nghề cho con. “Sinh nghề, tử nghiệp”, nhà nào cực chẳng đã mới để con theo nghề lặn, còn lại họ đều cố gắng cho con ăn học kiếm vệc khác làm…