Kiểm toán nhà nước: 30 năm đồng hành với Quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp

Ngày càng đáp ứng tốt hơn yêu cầu của Quốc hội, hội đồng nhân dân

Khi thành lập, KTNN chỉ là cơ quan giúp Thủ tướng Chính phủ (theo Nghị định số 70/CP ngày 11/7/1994 của Chính phủ về việc thành lập cơ quan KTNN). Như vậy về nguyên tắc, KTNN gần như không liên quan gì đến Quốc hội, đến cơ quan dân cử. Thế nhưng, ngay từ những năm đầu thành lập, KTNN đã được Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội khi đó (sau này là Ủy ban Tài chính - Ngân sách) và hội đồng nhân dân một số địa phương biết đến và có quan hệ chặt chẽ. Ủy ban Kinh tế và Ngân sách Quốc hội thường mời KTNN tham gia các cuộc thẩm tra của Ủy ban đối với các báo cáo do Chính phủ trình. Điều này cho thấy các cơ quan của Quốc hội đã hiểu được vai trò của KTNN ngay từ lúc mới thành lập cho dù cơ quan kiểm toán chưa liên quan nhiều đến hoạt động của Quốc hội.

Cũng từ năm 1996, KTNN bắt đầu thực hiện kiểm toán quyết toán ngân sách nhà nước để cung cấp thông tin tin cậy cho các Ủy ban của Quốc hội, đặc biệt là Ủy ban Kinh tế và Ngân sách dẫu rằng thời điểm đó, kiểm toán còn rất sơ khai. Và liên tục từ đó đến nay, năm nào, KTNN cũng kiểm toán quyết toán ngân sách nhà nước để phục vụ cho việc phê chuẩn quyết toán ngân sách của Quốc hội.

Khi Luật KTNN 2005 ra đời, KTNN được giao thêm nhiệm vụ trình ý kiến của KTNN về dự toán ngân sách nhà nước để Quốc hội có thêm căn cứ xem xét, quyết định dự toán. Với việc luật định như vậy, sự đồng hành gắn bó giữa KTNN với Quốc hội càng chặt chẽ hơn và KTNN cũng trưởng thành, lớn mạnh hơn, đủ nhân lực hơn để đáp ứng yêu cầu.

Còn đối với hội đồng nhân dân, KTNN cũng luôn gần gũi, kiểm toán quyết toán ngân sách để phục vụ hội đồng đồng nhân dân quyết định dự toán và xem xét, phê chuẩn quyết toán. Sau này, nhiều hội đồng nhân dân đề nghị KTNN thực hiện kiểm toán để phục vụ việc phê chuẩn quyết toán cũng như phục vụ việc giám sát ngân sách của địa phương.

Một đóng góp rất quan trọng của KTNN là thường xuyên cử cán bộ phổ biến, tập huấn cho đại biểu hội đồng nhân dân, thậm chí đoàn đại biểu Quốc hội cũng tham gia các cuộc tập huấn về kinh nghiệm sử dụng kết quả kiểm toán, về các luật và kỹ năng giám sát tài chính ngân sách để góp phần nâng cao năng lực cho các cơ quan dân cử.

Quốc hội luôn tạo điều kiện để Kiểm toán nhà nước phát huy vai trò

Ở chiều ngược lại, Quốc hội cũng quan tâm đến cơ quan kiểm toán, tức là luôn đồng hành, chia sẻ với KTNN. Năm 1996, khi cho ý kiến về Luật Ngân sách nhà nước, Quốc hội đã khẳng định tại Điều 73 “KTNN là cơ quan thuộc Chính phủ”. Mặc dù đây là Luật về ngân sách nhà nước nhưng lại quy định địa vị pháp lý của cơ quan kiểm toán và mặc dù quy định KTNN là cơ quan thuộc Chính phủ nhưng từ đó trở đi, hoạt động của KTNN lại gần gũi với Quốc hội. Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội thời bấy giờ luôn yêu cầu KTNN gửi các báo cáo kiểm toán, cung cấp thông tin và tham gia các cuộc họp thẩm tra các báo cáo, tờ trình của Chính phủ.

Thực tế cho thấy, trong 30 năm qua, khi Quốc hội xem xét các luật, các nghị quyết liên quan đến kinh tế, tài chính, ngân sách, như Luật Kế toán, Luật Hải quan, các luật thuế, Luật Thống kê, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Đất đai, tài nguyên khoáng sản, Luật Quản lý nợ công... hay khi Quốc hội chuẩn bị ban hành nghị quyết liên quan đến chính sách phục hồi, phát triển kinh tế, KTNN luôn được mời tham gia ý kiến và ý kiến của KTNN cũng là một trong những căn cứ rất quan trọng. Đây là sự đồng hành của KTNN với Quốc hội, một sự đồng hành liên tục, chặt chẽ, gắn bó.

Mặt khác, khi Quốc hội thảo luận về những chính sách cụ thể đối với một số lĩnh vực, một số vấn đề đặc thù của địa phương, KTNN cũng được mời tham gia ý kiến. Ngoài ra, trong các hoạt động để phục vụ cho Quốc hội như các nghiên cứu khoa học, các hội thảo khoa học của các Ủy ban, các tọa đàm khoa học, KTNN luôn luôn được mời và có những diễn giả, nhà khoa học tham gia để có thêm căn cứ giúp Quốc hội làm sáng tỏ nhiều vấn đề về kinh tế, tài chính.

Thời gian gần đây, KTNN đã cử cán bộ tham gia các đoàn giám sát của các Ủy ban của Quốc hội, các đoàn đại biểu Quốc hội cũng như tham gia các đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Quốc hội liên quan đến tài kinh tế, tài chính, ngân sách để đưa ra ý kiến giám sát tốt nhất, đánh giá chuẩn xác về tình hình kinh tế, tài chính đối với vấn đề cần giám sát.

Trong 30 năm qua, KTNN cũng nhận được sự quan tâm của Quốc hội. Những luật liên quan đến hoạt động kiểm toán đều được Quốc hội xem xét, bổ sung để KTNN thực hiện tốt hơn chức năng, nhiệm vụ của mình và đồng hành với Quốc hội. Chẳng hạn, Luật Kế toán, Luật Quản lý nợ công, Luật Quản lý tài sản công, thậm chí gần đây nhất là Luật Bảo vệ môi trường đều quy định trách nhiệm của KTNN. Việc quy định trách nhiệm của KTNN tại các luật chuyên ngành tạo điều kiện để KTNN phát huy được vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình, từ đó phục vụ Quốc hội tốt hơn.

Theo TS. Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng KTNN chuyên ngành II, có thể thấy, trong 30 năm qua, địa vị pháp lý của KTNN đã nhiều lần có sự thay đổi, từ địa vị là cơ quan giúp Thủ tướng Chính phủ, sau này là cơ quan thuộc Chính phủ, rồi cơ quan chuyên môn do Quốc hội thành lập và đến năm 2013 là cơ quan hiến định. Dù địa vị pháp lý như thế nào thì KTNN cũng luôn luôn gắn bó, gần gũi và đồng hành với các hoạt động của Quốc hội và hội đồng nhân dân trên các giác độ, từ tham vấn ý kiến về chính sách, tham gia vào các luật đến kiểm toán và cung cấp ý kiến để phê chuẩn quyết toán, báo cáo về tình hình quản lý tài chính quốc gia, cũng như việc tham gia ý kiến về dự toán ngân sách và các chính sách quan trọng liên quan đến kinh tế, tài chính ngân sách mà Quốc hội quyết định.