Qua kiểm toán năm 2022 cho thấy, có 19/20 tập đoàn (TĐ), tổng công ty (TCT), công ty sản xuất kinh doanh có lãi; tỷ suất lợi nhuận sau thuế/vốn chủ sở hữu tại một số đơn vị tương đối cao. Tuy nhiên, việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản của các DNNN còn nhiều hạn chế; phần lớn các đơn vị còn sai sót trong việc hạch toán kế toán, kê khai nghĩa vụ với ngân sách nhà nước (NSNN). Qua kiểm toán đã phải điều chỉnh tài sản, nguồn vốn, doanh thu, chi phí, kiến nghị tăng thu NSNN 1.411,12 tỷ đồng, giảm thuế Giá trị gia tăng (GTGT) được khấu trừ 8,8 tỷ đồng...

Trước yêu cầu tái cơ cấu, nâng cao hiệu quả hoạt động, phát huy tối đa hiệu quả nguồn lực thì công tác quản trị rủi ro, minh bạch tài chính của DNNN đang ngày càng trở nên cấp thiết. Tại Tọa đàm “Kiểm toán nhà nước đồng hành cùng doanh nghiệp nhà nước quản lý rủi ro, minh bạch tài chính” do Báo Kiểm toán tổ chức chiều 09/10, các chuyên gia, nhà quản lý đã chia sẻ những góc nhìn khách quan và gợi mở nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN, hướng tới sự minh bạch, phát triển bền vững.

Tháo gỡ khó khăn, tạo động lực cho doanh nghiệp nhà nước phát triển

Khẳng định vai trò của DNNN trong nền kinh tế, ông Phan Đức Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội - kỳ vọng Kiểm toán nhà nước (KTNN) sẽ phát huy mạnh mẽ vai trò trong việc hỗ trợ, đồng hành cùng DN phát hiện những bất cập, “lỗ hổng” thể chế; qua đó, góp phần giảm thất thoát, đồng thời tạo ra giá trị gia tăng cho DNNN.

Xử lý thua lỗ, tái cơ cấu DNNN hiệu quả, kịp thời hơn

Theo ông Phan Đức Hiếu, vai trò của DNNN được thể hiện ở sự đóng góp vật chất trực tiếp vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội, tạo ra doanh thu, đóng góp vào thu ngân sách cũng như đóng góp về lao động, tạo ra sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, khoa học công nghệ… Trong một số trường hợp, DNNN còn đóng vai trò quan trọng thực hiện các chính sách bảo đảm an ninh quốc phòng, an sinh xã hội, đóng góp về nguồn lực…

Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh năm 2022 của các DNNN cho thấy, tổng tài sản là hơn 3,8 triệu tỷ đồng, tăng 4% so với năm 2021; vốn chủ sở hữu khoảng hơn 1,8 triệu tỷ đồng, tăng hơn 3%; tổng doanh thu đạt mức hơn 2,6 triệu tỷ đồng và tăng 29% so với năm 2021. Lãi phát sinh trước thuế tăng 24%; tỷ suất lãi phát sinh trước thuế/vốn chủ sở hữu bình quân khoảng 13% (năm 2021 là 11%); số DNNN có lỗ phát sinh so với tổng lỗ phát sinh chiếm 9% DNNN; có 21% DNNN có tổng số lỗ lũy kế là 69 tỷ đồng; hệ số tổng số nợ phải trả/vốn chủ sở hữu là 1,9 lần.

Những con số trên đã phản ánh chất lượng hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như công tác quản lý tài chính của DNNN. “Qua thực tế theo dõi, chúng tôi nhận thấy nhiều DNNN rất nỗ lực, chủ động trong việc đầu tư nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thay đổi cách thức hạch toán, thiết lập hệ thống quản trị rủi ro, thu thập số liệu làm các báo cáo để đảm bảo nâng cao chất lượng, độ tin cậy… Những động thái tích cực đó chính là vì chính lợi ích của chính bản thân DN” - ông Phan Đức Hiếu nhấn mạnh.

"Không chỉ kiểm toán sớm, phát hiện và đưa ra các khuyến nghị, KTNN còn giúp phát hiện những bất cập của cơ chế, chính sách, từ đó có những kiến nghị sửa đổi, bổ sung. Gần đây, khi Quốc hội thảo luận các chính sách thì báo cáo của KTNN, đặc biệt là các kiến nghị kiểm toán liên quan đến việc không phù hợp của cơ chế, chính sách được KTNN phát hiện, chắt lọc trong quá trình kiểm toán và đề xuất là rất quan trọng".

Ông Phan Đức Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, hoạt động của DNNN còn một số hạn chế đã được KTNN chỉ ra. Trong đó, vấn đề được nhắc đến nhiều năm nay là hiệu quả hoạt động của các DNNN chưa tương xứng với nguồn vốn; hay một số dự án đầu tư ngoài ngành kém hiệu quả. Điều này phản ánh việc chúng ta chưa xử lý kịp thời một số dự án chưa hiệu quả hoặc đã triển khai nhưng không hiệu quả. Như vậy, câu chuyện về xử lý thua lỗ, về cơ cấu lại DNNN một cách hiệu quả, kịp thời là vấn đề rất quan trọng đặt ra - ông Hiếu bình luận.

Kỳ vọng vai trò của Kiểm toán nhà nước

Nhấn mạnh mục tiêu hướng đến một cơ chế tài chính ít rủi ro, minh bạch, hiệu quả cho DNNN, ông Phan Đức Hiếu cho rằng, muốn làm được như vậy thì cần vai trò của rất nhiều bên. Đặc biệt, để tạo ra động lực cho DNNN thì cơ chế, chính sách đóng vai trò rất quan trọng. Bởi với cơ chế, chính sách như hiện nay thì dù DNNN muốn làm tốt cũng có thể bị lúng túng, thậm chí bị rủi ro trong vấn đề tuân thủ pháp luật. Nếu DN làm đúng theo quy định pháp luật thì không phù hợp với thực tế hoặc nếu làm đúng với thực tế lại không phù hợp với quy định pháp luật.

Vì vậy, vấn đề đặt ra là cần nhanh chóng, kịp thời sửa đổi cơ chế, chính sách phù hợp, vừa đảm bảo tính khách quan, tổng thể, vừa đảm bảo cá nhân hóa, phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn của từng DN. “Chúng ta đặt quá nhiều mục tiêu vào một DN mà không có sự phân tách. Chúng ta giao nhiệm vụ chính trị nhưng lại bắt DN hạch toán tài chính như thực hiện các hoạt động về đầu tư tài chính, hoạt động sản xuất kinh doanh thì rõ ràng không phù hợp” - ông Phan Đức Hiếu bày tỏ quan điểm.

Ông Hiếu kỳ vọng, với vai trò của mình, trong thời gian tới, KTNN cần phát huy mạnh mẽ hơn nữa trong việc kiến nghị sửa đổi cơ chế, chính sách; không chỉ kiến nghị theo đợt, kiến nghị khi có yêu cầu mà KTNN có thể chủ động, định kỳ kiến nghị về sự bất cập, không phù hợp của chính sách. Bên cạnh đó, để tránh rủi ro hoặc làm xáo trộn hoạt động của DNNN, KTNN cần kiểm toán sớm và đưa ra những khuyến nghị kịp thời để DN có cơ hội, có thời gian để tuân thủ tốt hơn.

Đặc biệt, trong bối cảnh thể chế pháp luật còn những điểm chưa đảm bảo thông lệ, chưa thực sự rõ ràng, có thể dẫn đến DN có nhiều cách hiểu khác nhau và nhiều cách tuân thủ khác nhau; KTNN cần thể chế hóa vấn đề này trong quy chế làm việc, trong các nguyên tắc kiểm toán để thực sự hỗ trợ DN và cùng DN phát hiện những vấn đề bất cập của thể chế, những vấn đề tạo ra lỗ hổng. Từ đó, KTNN không chỉ đóng góp vào việc giảm thất thoát mà còn tạo ra những giá trị gia tăng rất nhiều cho DN, giúp DN yên tâm kinh doanh. Đồng thời, cung cấp cho các cơ quan xây dựng chính sách nguồn thông tin quan trọng, từ đó hoạch định những chính sách chất lượng, phù hợp.