Minh bạch để chống lạm thu trong trường học
Năm học mới 2025-2026, hơn 20 triệu học sinh, sinh viên trên cả nước sẽ được hỗ trợ tối thiểu 50% mức đóng bảo hiểm y tế (BHYT), học sinh từ mầm non đến phổ thông công lập được miễn học phí. Song phụ huynh vẫn còn nhiều khoản đóng góp khác.
Quy định cụ thể, tăng cường giám sát
Hàng loạt chính sách được Đảng, Nhà nước và các địa phương triển khai như miễn học phí, hỗ trợ từ 50% BHYT, hỗ trợ bữa ăn bán trú ở một số địa bàn… đang góp phần giảm gánh nặng chi phí cho phụ huynh, đặc biệt là vào đầu năm học mới khi có nhiều khoản cần chi tiêu, bên cạnh việc mua sách vở, đồng phục mới, quỹ lớp…
Với quy mô giáo dục lớn nhất cả nước, khoảng 2,6 triệu học sinh, gần 3.500 trường học và hơn 110.000 giáo viên, việc tăng tính minh bạch của từng khoản thu cùng những quy định liên quan là yêu cầu được TPHCM quán triệt nhằm giảm hiện tượng lạm thu, hạn chế tối đa bức xúc. Ông Trần Khắc Huy -Trưởng Phòng Kế hoạch Tài chính, Sở Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) TPHCM cho biết Sở đã có các hướng dẫn liên quan về cơ chế thu, sử dụng học phí và các khoản thu khác ở các cơ sở giáo dục trên địa bàn thành phố. Đồng thời sẽ tổ chức tập huấn cho tất cả các cơ sở giáo dục ở 168 địa bàn phường, xã của TPHCM.
Cụ thể, trong tháng 9, Sở GDĐT TPHCM đã có hướng dẫn các nhà trường không triển khai thu học phí. Liên quan đến các khoản thu dịch vụ, HĐND TP vừa qua đã ban hành 9 nội dung thu, các nội dung này đều có mức trần và mức sàn cụ thể gồm các dịch vụ như: phục vụ bán trú, ăn sáng, chăm sóc ngoài giờ, khám sức khỏe, sử dụng máy lạnh, xe đưa rước và ký túc xá….. Các trường sẽ căn cứ thực tế ở trường để xây dựng mức thu tương ứng theo quy định. Đối với 15 nội dung thu khác, các nhà trường lấy ý kiến và thống nhất với ban đại diện cha mẹ học sinh, thống nhất và công khai ngay đầu năm học. Các nội dung thu này phải căn cứ vào chương trình nhà trường và tổ chức lấy ý kiến phụ huynh học sinh, bao gồm các chương trình học tăng cường (Tin học, Tiếng Anh...) và các dịch vụ cho học sinh (đồng phục, ăn bán trú, nước uống...).
24 khoản thu trong nhà trường của TPHCM quy định không phải tất cả các trường đều thu và mọi học sinh đều phải nộp đã cho thấy thực tế là trong các trường học, đang tồn tại nhiều khoản thu khác nhau. Việc quy định chi tiết như TPHCM khiến phụ huynh hiểu rõ khoản nào có mức trần quy định, khoản nào là thỏa thuận giữa nhà trường và cha mẹ học sinh. Trong đó, nhiều hoạt động phụ huynh được lựa chọn tự nguyện tham gia hay không, không bắt buộc nên thuận lợi trong việc đăng ký, giám sát trong quá trình thực hiện.
Thông tư 55/2011 của Bộ GDĐT về hoạt động của Ban đại diện cha mẹ học sinh cũng quy định rõ 10 khoảng thu nhà trường và ban đại diện không được phép thu. Bao gồm các khoản thu không đảm bảo tính tự nguyện, tiền bảo vệ cơ sở vật chất, an ninh, chi phí trông giữ phương tiện của học sinh, tiền vệ sinh lớp học, trường học, tiền khen thưởng cán bộ, giáo viên, nhân viên, kinh phí mua sắm thiết bị, máy móc, đồ dùng dạy học cho nhà trường… Dù vậy, ngay cả với các khoản được phép thu, câu chuyện thỏa thuận giữa phụ huynh và nhà trường cũng là một vấn đề mà đôi khi vì nể nang, ngại va chạm, phụ huynh sẽ im lặng chấp nhận dù không thoải mái, đồng tình. Vì vậy, cần giám sát hiệu quả các khoản thu chi này nhằm đảm bảo tính minh bạch, ngăn chặn tiêu cực và cam kết về chất lượng dịch vụ. Hiện Sở GDĐT TPHCM cho biết sẽ thành lập các đoàn kiểm tra để kiểm tra các nhà trường trong công tác triển khai các khoản thu đầu năm.
Tại Hà Nội, lãnh đạo Sở GDĐT Hà Nội cũng khẳng định, Sở sẽ tăng cường thanh tra, kiểm tra tình hình thu chi ngay từ những ngày đầu năm học; kịp thời nắm bắt, xử lý thông tin phản ánh hiện tượng lạm thu; xử lý nghiêm đối với hiệu trưởng nhà trường có sai phạm. Sở yêu cầu các nhà trường không thu gộp nhiều khoản trong cùng một thời điểm; không được thực hiện hoặc lợi dụng danh nghĩa ban đại diện cha mẹ học sinh để thu các khoản ngoài quy định.
Liên quan đến vấn đề này, đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ (đoàn Hà Nội) đề xuất cần làm thế nào các trường công lập hạn chế mức đóng các khoản phí khác.“Học thêm, dạy thêm này khác vừa phải thôi, nhưng bằng ngân sách hết đi, như thế mới ưu việt toàn diện. Tại các trường ở Hà Nội, các loại phí cũng không phải ít. Nhà nước đã cơ bản lo được cái lớn, đừng vì những cái khác mà ảnh hưởng chính sách ưu việt của mình” - ông Cừ nói.
Minh bạch thu chi, đảm bảo chất lượng
Từ năm học 2025 - 2026, học phí và tiền học thêm là 2 khoản nhà trường không được phép thu của học sinh. Song các hoạt động ngoài giờ học chính khóa, câu lạc bộ… do nhà trường tổ chức hoặc liên kết với các đơn vị khác tổ chức có thu phí theo thỏa thuận với phụ huynh học sinh. Đây đang là một trong những nội dung được các bậc phụ huynh dành sự quan tâm. Theo quy định, buổi một (buổi sáng hoặc buổi chiều) được quy định dành cho việc giảng dạy Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018. Buổi hai là thời gian để củng cố, ôn tập kiến thức và tổ chức các hoạt động giáo dục khác như câu lạc bộ, hoạt động tăng cường theo hình thức xã hội hóa.
Riêng bậc tiểu học, với thời khóa biểu không quá 7 tiết mỗi ngày, buổi chiều học sinh thường chỉ học đến 16 giờ là ra về. Với những gia đình có nguyện vọng, các trường thường có các câu lạc bộ, hoạt động sau giờ học để học sinh lựa chọn tham gia vừa phát triển thể chất, kỹ năng, vừa giúp phụ huynh cân đối thời gian đưa đón kịp với giờ tan làm, đặc biệt tại các đô thị, khu công nghiệp...
Tương tự như vậy, tiết học thứ 8 của học sinh THCS hiện nay đang mỗi trường triển khai một kiểu với phương án đa dạng sự lựa chọn, linh hoạt về thời gian để những học sinh và gia đình có nhu cầu đăng ký. Tuy nhiên, thực tế, chi phí mỗi trường đưa ra mỗi khác và đơn vị nhà trường liên kết để đưa vào giảng dạy các chương trình ngoại khóa, tăng cường này cũng là nỗi băn khoăn của phụ huynh. Chị Trần Phương Anh (Đông Anh, Hà Nội) cho biết trong cuộc họp đầu năm vừa qua, giáo viên chủ nhiệm có thông báo về việc nhà trường tổ chức các lớp học, câu lạc bộ vào thời gian cuối buổi chiều, sau tiết học chính khóa. Trong đó, tiết học kỹ năng sống là 15 nghìn đồng/học sinh/tiết học. Với lớp học tiếng Anh cơ bản, học phí 430 nghìn đồng/tháng còn học nâng cao là 630 nghìn đồng/tháng. Mỗi hoạt động này đều 2 tiết/tuần. Tuy nhiên, giáo viên và giáo trình dạy học của trung tâm liên kết không được công khai. Học sinh tự do đăng ký theo sở thích, tự nguyện nhưng vì không nêu rõ chương trình học, không biết lớp học sẽ tổ chức học ra sao, gồm toàn bộ những học sinh đăng ký hay có kiểm tra đầu vào để chia lớp, nhất là chương trình tiếng Anh nâng cao nên chị Phương Anh và rất nhiều phụ huynh đắn đo không biết có nên cho con học hay không.
Đây cũng là thực tế tại rất nhiều trường khi tổ chức các hoạt động ngoài giờ chính khóa đều không thông tin rõ về nội dung học tập, sinh hoạt, giáo viên, mô hình tổ chức lớp học mà chủ yếu chỉ thông báo về chi phí, hoặc với câu lạc bộ ngoại ngữ thì có sự tham gia của giáo viên nước ngoài hay không. Điều này sẽ gây khó khăn cho phụ huynh không biết chất lượng của hoạt động này sẽ ra sao? Ai là đơn vị chịu trách nhiệm về chất lượng vì giáo viên không phải là các thầy cô của trường?
Anh Thân Đức Thoại (phường Tân Phong, tỉnh Lai Châu) có 2 con đang học THCS cho biết năm học trước, trường dạy thêm 2 buổi chiều trong tuần các môn Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ, Khoa học tự nhiên và thu 215.000 đồng/học sinh/tháng. Năm học này, trường chỉ tổ chức lớp Tiếng Anh nhưng lại không phải do giáo viên của trường dạy. “Chi phí chỉ hơn 300 nghìn mỗi tháng, hợp lý hơn các trung tâm bên ngoài nhưng điều tôi băn khoăn là tại buổi này, các con sẽ học gì? Việc kiểm tra, đánh giá ra sao? Lớp học có chia nhỏ ra không hay vẫn duy trì sĩ số gần 40 cháu như lớp học chính khóa? Đặc biệt nếu không phân loại trình độ để giảng dạy thì sẽ rất khó đạt hiệu quả vì lớp học đông, mỗi cháu một trình độ khác nhau thì dạy theo chương trình nào cũng sẽ có học sinh chịu thiệt thòi, hoặc ngồi chơi vì dễ quá hoặc khó quá, các em không hiểu”.
Thu chi minh bạch ở đây không chỉ là vấn đề chi phí mỗi tiết học mà điều phụ huynh mong mỏi hơn cả là với số tiền bỏ ra, con em mình tiếp thu được điều gì? Dù mong muốn các hoạt động tăng cường theo hình thức xã hội hóa có chi phí hợp lý nhất có thể nhưng chắc chắn phụ huynh đều không mong đánh đổi chi phí lấy chất lượng. Bởi nếu học không hiệu quả thì dù được miễn phí cũng làm lãng phí thời gian, công sức của con em mình.
TS Nguyễn Tùng Lâm - Phó Chủ tịch Hội Tâm lý học Việt Nam:
Giải pháp chặn lạm thu trong trường học
Việc miễn học phí và chấm dứt thu tiền học thêm là bước tiến quan trọng trong chính sách an sinh giáo dục. Đối với các khoản thu, chi khác trong nhà trường, phải đảm bảo tính công khai, dân chủ, minh bạch; thực hiện niêm yết công khai hằng tháng các khoản thu, chi theo quy định để cha mẹ hoặc người giám hộ học sinh, các đoàn thể, tổ chức xã hội và nhân dân theo dõi, giám sát. Điều này đã được quy định cụ thể tại Điều 5, Thông tư 09/2024/TT-BGDĐT quy định về công khai trong hoạt động của của cơ sở giáo dục đào tạo thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, các nhà trường cần nghiêm túc thực hiện.
Từ phía phụ huynh cũng cần hiểu rõ đâu là các khoản bắt buộc phải đóng, đâu là khoản tự nguyện, từ đó cân nhắc, tính toán để đóng nếu thấy thiết thực, phù hợp hoặc cũng có thể không đóng nếu thấy vô lí, không phục vụ việc học tập của con em mình.
