Một mùa đông bất thường

Các nhà khoa học cho biết, điều này nghe có vẻ kỳ lạ nhưng sự mâu thuẫn đó lại hoàn toàn phù hợp với những lời giải thích về tác động của biến đổi khí hậu đối với Trái đất.

Sau một mùa hè nắng nóng kỷ lục, nhiều vùng đất rộng lớn ở Mỹ hiện đang phải vật lộn với cái lạnh cực độ khi một vụ nổ tàn khốc ở Bắc cực mang đến những cơn bão tuyết và gió lạnh đe dọa tính mạng. Khi sức nóng chưa từng có nhường chỗ cho cái lạnh, những người phủ nhận biến đổi khí hậu dường như được tiếp thêm động lực trong việc khẳng định, nhiệt độ đóng băng là bằng chứng cho thấy sự nóng lên toàn cầu đã bị cường điệu hóa.

Nhưng các nhà khoa học đã từng khẳng định rằng, những đợt lạnh cực độ vẫn sẽ xảy ra ngay cả khi mùa đông nhìn chung ấm áp. Kỷ lục nhiệt độ toàn cầu vượt xa kỷ lục lạnh giá - 2023 là năm nóng nhất được ghi nhận với mức chênh lệch rất lớn. Và ngay cả khi Mỹ đang phải vật lộn để đối phó với những đợt tuyết dày dữ dội hiện nay, về lâu dài, cuộc khủng hoảng khí hậu do con người gây ra đã dẫn đến xu hướng tuyết biến mất ở Bắc bán cầu một cách đáng báo động.

Các nhà khoa học cho rằng, biến đổi khí hậu thậm chí có thể đóng một vai trò trong những vụ nổ băng giá này, vì sự nóng lên ở Bắc Cực làm tăng khả năng không khí lạnh giá ở vùng cực có thể quét về phía Nam.

Thời tiết đang bị ảnh hưởng nặng nề bởi những dòng không khí chuyển động nhanh trong bầu khí quyển. Khi di chuyển về phía Nam, nó có thể đẩy không khí lạnh Bắc Cực vào Bắc Mỹ, châu Âu và châu Á. Khi nó rút lui về phía Bắc, không khí ấm áp cũng sẽ đẩy xa hơn về phía Bắc. Một đợt áp suất lớn ở châu Âu vào tháng 1 năm ngoái đã khiến nhiệt độ mùa đông ấm áp kỷ lục.

Ngoài ra, còn có một yếu tố khác cần xem xét: xoáy cực, một vành đai gió mạnh nằm ở cực cao trong tầng bình lưu trên mức của dòng tia xung quanh Bắc Cực. Xoáy cực giống như một con quay. Ở trạng thái bình thường, nó quay rất nhanh, giữ không khí lạnh buốt ở vùng Bắc Cực. Nhưng nó có thể bị gián đoạn và chệch hướng, bị kéo căng và biến dạng, thoát ra không khí lạnh và ảnh hưởng đến đường đi của dòng tia. Hiện tượng này đã xảy ra vào năm 2021, mang theo cái lạnh dữ dội đến Texas, khiến gần 250 người thiệt mạng và khiến phần lớn bang bị mất điện.

Đây là điểm xuất hiện mối liên hệ với biến đổi khí hậu. Một số nhà khoa học tin rằng, sự gián đoạn của xoáy cực và những thay đổi đối với dòng phản lực đang được thúc đẩy bởi sự nóng lên ở Bắc Cực, nơi đang nóng lên nhanh hơn khoảng bốn lần so với phần còn lại của hành tinh.

Ý tưởng này đã thu hút được sự chú ý kể từ bài báo năm 2012 của bà Jennifer Francis - nhà khoa học cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu khí hậu Woodwell ở Massachusetts. Người ta phát hiện ra rằng, khi Bắc Cực ấm lên, sự khác biệt giữa nhiệt độ lạnh ở phía Bắc và nhiệt độ ấm áp ở phía Nam đang dẫn đến dòng tia yếu hơn, gợn sóng hơn, đẩy không khí rất lạnh về phía Nam.

Bài viết gây nhiều tranh cãi của bà Francis đã khởi động nhiều nghiên cứu hơn về lĩnh vực khoa học đang phát triển này.

Vào năm 2021, ông Judah Cohen - nhà khí hậu học tại Viện Công nghệ Massachusetts đã công bố nghiên cứu cho thấy, tình trạng nóng lên nhanh chóng ở các vùng ở Bắc Cực kết hợp với lượng tuyết rơi dày ở Siberia, đã khiến dòng tia trở nên gợn sóng hơn và đánh bật dòng xoáy cực.

Ông Cohen cho biết: “Chúng tôi không tranh luận rằng mùa đông nhìn chung đang trở nên lạnh hơn. Nhưng ý tưởng cho rằng biến đổi khí hậu sẽ có nghĩa là ít biến động hơn giữa các mức nhiệt độ khắc nghiệt là sự đơn giản hóa quá mức”.

Trên thực tế, nhiều nhà khoa học cho rằng, mối liên hệ giữa sự nóng lên ở Bắc Cực và những đợt lạnh giá vẫn chưa rõ ràng.

Ông James Screen - giáo sư khoa học khí hậu tại Đại học Exete cho biết: “Mặc dù đã có một số mùa đông ở Bắc bán cầu rất lạnh trùng với mùa đông ấm áp ở Bắc Cực, nhưng khó khăn là tìm ra nguyên nhân gây ra hiện tượng mùa đông lạnh hơn.

Những đợt lạnh cực độ có thể được giải thích là do sự biến đổi khí hậu bình thường. Nói cách khác, ngay cả khi mùa đông ấm hơn, những đợt lạnh cực độ vẫn sẽ xảy ra. Và biến đổi khí hậu cũng có thể ảnh hưởng đến mức độ nghiêm trọng của các cơn bão mùa đông, vì bầu không khí ấm hơn có thể giữ nhiều hơi ẩm hơn, dẫn đến mưa hoặc tuyết dữ dội hơn khi trời rơi.

Khi các nhà khoa học nỗ lực làm sáng tỏ mối liên hệ phức tạp giữa biến đổi khí hậu và thời kỳ giá lạnh dữ dội, tất cả đều đồng ý về một điều: xu hướng là mùa đông ấm hơn. “Nếu nhìn vào dữ liệu có thể thấy rằng, về lâu dài, sự nóng lên toàn cầu đang dẫn đến ngày càng ít những đợt lạnh cực đoan nghiêm trọng hơn” – ông Screen nói.

“

Trong những ngày qua, bản đồ nhiệt độ toàn cầu các khu vực lớn trên thế giới như: Bắc Cực, châu Á, một phần của châu Phi, Trung Đông và Nam Mỹ đều hiển thị màu đỏ sẫm - biểu thị nhiệt độ hơn 7 độ C, ấm hơn mức trung bình cuối thế kỷ 20. Nhưng Mỹ nổi bật với một màu tím xanh đậm - biểu thị nhiệt độ cực lạnh dưới 0 độ C vừa bất thường nhưng lại vừa lạnh giá.