Nga công bố sẵn sàng sử dụng vaccine ung thư: Hy vọng mới cho nhân loại
Đầu tháng 9/2025, tại Diễn đàn Kinh tế Phương Đông ở Vladivostok, bà Veronika Skvortsova - Giám đốc Cơ quan Y tế - Sinh học Liên bang Nga (FMBA), công bố một thông tin gây chú ý: Nga đã phát triển thành công một loại vaccine ung thư và “sẵn sàng sử dụng”.
Vaccine ung thư đã bước vào giai đoạn điều trị lâm sàng
Vaccine điều trị ung thư do Nga phát triển đã sẵn sàng bước vào giai đoạn điều trị lâm sàng. Các nghiên cứu tiền lâm sàng chứng minh thuốc an toàn, hiệu quả cao, được ví như "con ngựa thành Troy" khi lặng lẽ xâm nhập tế bào ung thư, phá hủy chúng từ bên trong đồng thời loại vaccine này sử dụng cách tiếp cận cá thể hóa, nhắm trực tiếp vào các đột biến gene khiến khối u phát triển. So với hóa trị hay xạ trị, vaccine giảm đáng kể tác dụng phụ.
Theo bà Skvortsova, ba năm qua, nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm trên mô hình tiền lâm sàng, kết quả cho thấy vaccine an toàn ngay cả khi tiêm nhiều lần, đồng thời, giúp giảm kích thước khối u và làm chậm sự phát triển của chúng tới 60- 80%, cải thiện đáng kể tỷ lệ sống sót.
Vaccine này, được tạm gọi là Enteromix, sử dụng công nghệ mRNA, tương tự như các vaccine Covid-19, nhưng thay vì phòng ngừa, nó kích thích hệ miễn dịch nhận diện và tấn công tế bào ung thư.
Hiện tại, vaccine hướng tới điều trị ung thư đại trực tràng, đồng thời, thử nghiệm cho một số dạng u não ác tính và melanoma (ung thư da). Hồ sơ đã được gửi tới Bộ Y tế Nga để chờ cấp phép thử nghiệm lâm sàng trên người.
Quy trình 7 bước tạo ra vaccine
1. Thu thập mẫu khối:: Lấy mô khối u hoặc tế bào ung thư từ bệnh nhân.
2. Giải trình tự gene: Phân tích toàn bộ hệ gene để tìm các đột biến đặc trưng.
3. Xác định tân kháng nguyên: Chọn ra những peptide đặc hiệu chỉ xuất hiện trong tế bào ung thư.
4. Thiết kế bằng trí tuệ nhân tạo (AI): Hệ thống AI lập "bản thiết kế" vaccine dựa
trên tân kháng nguyên.
5. Sản xuất vaccine: Chế tạo theo bản thiết kế. Nhờ AI, thời gian hiện nay rút ngắn còn khoảng 5–7 ngày. Khi chưa có sự hỗ trợ của AI, quá trình này kéo dài khoảng 2 tuần.
6. Kiểm chứng tại phòng thí nghiệm: Thử nghiệm nội bộ để bảo đảm an toàn và tính ổn định.
7. Tiêm cho bệnh nhân: Vaccine cá thể hóa được sử dụng để kích hoạt hệ miễn dịch tấn công khối u.
Cơ chế hoạt động của vaccine ung thư Nga
Trên thế giới, xu hướng điều trị ung thư hiện nay là "điều chế liều riêng cho từng bệnh nhân". Khác với vaccine phòng bệnh truyền nhiễm, vaccine điều trị ung thư không ngăn chặn sự hình thành khối u, mà kích hoạt miễn dịch đặc hiệu để nhận diện và tiêu diệt tế bào ác tính.
Một cụm nghiên cứu gồm 4 trung tâm thuộc Cơ quan Y tế và Sinh học Liên bang (FMBA), đứng đầu là Trung tâm Y học Vật lý – Hóa học mang tên Viện sĩ Yu.M.Lopukhin, đã phát triển nhiều công nghệ đột phá.
Công nghệ thứ nhất dựa trên việc xác định các đột biến trong trình tự protein – nguyên nhân dẫn tới sự hình thành khối u. Từ đó, các nhà khoa học phân lập được những đoạn protein đặc biệt gọi là tân kháng nguyên. Trên cơ sở này, họ phát triển vaccine chứa các peptide tổng hợp được tạo ra nhờ DNA hoặc RNA mang thông tin của kháng nguyên khối u. Khi đưa vào cơ thể, hệ miễn dịch bắt đầu nhận diện được "kẻ thù vô hình" trước đây và hình thành phản ứng chống ung thư.
Công nghệ thứ hai liên quan đến tổng hợp các peptide đã chọn lọc, giúp kích hoạt và định hướng phản ứng miễn dịch. Các tế bào lympho T – còn gọi là "tế bào tiêu diệt" – sẽ trực tiếp tấn công và phá hủy các tế bào ung thư đã biến đổi.
Theo bà Veronika Skvortsova, tính độc đáo của vaccine không chỉ nằm ở việc tìm kiếm tân kháng nguyên, mà còn ở phương pháp đưa chúng vào cơ thể. Mỗi bệnh nhân có thể được chỉ định phương pháp khác nhau, như peptide kèm tá dược, hạt nano protein, mRNA trong liposome, vector virus hoặc gắn trên tế bào dendrit.
Đặc biệt, các nhà khoa học FMBA là những người đầu tiên trên thế giới tạo ra nền tảng vaccine mRNA có khả năng "tự lắp ráp" hạt nano lipid đường kính khoảng 200 nm. Bên trong hạt chứa mRNA mang thông tin sinh học của kháng nguyên, còn bên ngoài có các thành phần giúp tăng tính tương thích sinh học, ổn định và dễ thâm nhập vào tế bào. Nhờ đó, tế bào trong cơ thể có thể tự tổng hợp protein bảo vệ cần thiết.
So với các vaccine tương tự đang phát triển ở nhiều quốc gia, công nghệ này cho phép tạo ra mức protein bảo vệ cao hơn đáng kể, đồng thời giảm thiểu tác dụng phụ. Vaccine phát huy tác dụng chủ yếu tại vị trí tiêm, tập trung trực tiếp vào tế bào miễn dịch trong máu mà không gây ảnh hưởng đến các cơ quan khác.
Trong chu kỳ nghiên cứu kéo dài 3 năm, vaccine đã được thử nghiệm trên động vật mắc ung thư biểu mô đường ruột ác tính. Kết quả là tốc độ phát triển khối u giảm mạnh, kích thước thu nhỏ tới 75%-80%, nhiều cá thể vốn không còn cơ hội sống đã được cứu.
Để dễ hình dung, có thể xem mRNA giống như một “bản hướng dẫn nấu ăn” được đưa vào cơ thể. Thay vì cung cấp sẵn “món ăn”, nhà khoa học chỉ đưa cho tế bào một “công thức”, đó là công thức để tạo ra những mảnh protein đặc trưng của tế bào ung thư.
Khi cơ thể “nấu” theo công thức đó, hệ miễn dịch sẽ nhận ra “đây là kẻ lạ” và học cách tấn công. Nhờ vậy, khi gặp tế bào ung thư thật, hệ miễn dịch đã sẵn sàng tiêu diệt. Cơ chế này giúp vắc-xin vừa linh hoạt, vừa có thể cá nhân hóa cho từng bệnh nhân.
FMBA không phải đơn vị duy nhất tại Nga tham gia phát triển vaccine điều trị ung thư. Nhiều trung tâm nghiên cứu hàng đầu cũng đang tiến hành các thử nghiệm tiền lâm sàng. Đáng chú ý là công nghệ tạo vaccine dựa trên tế bào miễn dịch của Trung tâm Nghiên cứu ung thư Quốc gia N.N.Petrov. Công nghệ này hứa hẹn đem lại hiệu quả ngay cả với những trường hợp bệnh ở giai đoạn cuối.
Niềm hy vọng cho nhân loại
Tin tức này lập tức thu hút sự quan tâm toàn cầu. Ung thư vốn được xem như “bản án tử” đối với nhiều người bệnh, nên bất kỳ liệu pháp mới nào cũng dễ tạo ra làn sóng hy vọng. Một số chuyên gia còn nhận định, nếu thành công, đây sẽ là bước ngoặt giúp bệnh nhân thay thế phần nào hóa trị và xạ trị vốn có nhiều tác dụng phụ.
Tuy nhiên, cộng đồng khoa học quốc tế cũng tỏ ra thận trọng. Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng cho đến nay, chưa có dữ liệu thử nghiệm lâm sàng trên người được công bố. Những con số ấn tượng về giảm khối u hay tăng tỷ lệ sống sót mới dừng ở mức nghiên cứu trên động vật. Một số chuyên gia còn bày tỏ hoài nghi khi chưa thấy công trình nào được công bố trên các tạp chí khoa học uy tín.
Có thể nói, Nga không phải quốc gia duy nhất chạy đua phát triển vaccine ung thư. Mỹ, châu Âu, Nhật Bản cũng đang đầu tư mạnh vào lĩnh vực này. Điểm khác biệt là Nga tuyên bố sẽ sớm sản xuất đại trà và có thể cấp miễn phí cho bệnh nhân trong nước, với chi phí khoảng 3.800 USD mỗi người, do nhà nước chi trả. Đây là thông tin tích cực, nhưng cũng khiến nhiều người đặt câu hỏi: liệu sản phẩm đã thực sự sẵn sàng, hay vẫn còn ở mức tiềm năng?
Cần sự thận trọng
Nhìn lại lịch sử, những “bước ngoặt y học” thường trải qua nhiều vòng kiểm chứng khắt khe. Vaccine Covid-19 Sputnik V của Nga từng gây tranh cãi tương tự: được công bố sớm, song phải đến khi có dữ liệu lâm sàng công bố quốc tế mới tạo ra sự tin cậy rộng rãi.
Do đó, với vaccine ung thư lần này, cách tiếp cận hợp lý là hy vọng có cơ sở, nhưng không ảo tưởng. Nếu các thử nghiệm lâm sàng trên người khẳng định hiệu quả, nhân loại sẽ thực sự tiến gần hơn tới giấc mơ chế ngự căn bệnh ung thư. Còn nếu chưa, thì nó vẫn là một bước tiến đáng giá, mở thêm một hướng nghiên cứu đầy triển vọng.
Đằng sau những con số và công nghệ là hàng triệu số phận. Với bệnh nhân, mỗi tia hy vọng mới giống như một liều “vaccine tinh thần” giúp họ có thêm niềm tin để chống chọi. Với gia đình, đó là cơ hội được nhìn thấy người thân kéo dài sự sống, được sống thêm những ngày bình thường quý giá. Và với xã hội, một liệu pháp ung thư hiệu quả, an toàn, dễ tiếp cận sẽ giảm gánh nặng khổng lồ cho hệ thống y tế, từ chi phí điều trị đến nguồn lực chăm sóc.
Chính vì thế, điều thế giới chờ đợi không chỉ là một công trình khoa học, mà còn là một phép màu nhân văn, đưa loài người tiến thêm một bước dài trong hành trình chiến đấu với căn bệnh đã cướp đi quá nhiều sinh mạng.
Một chân trời mới trong cuộc chiến chống ung thư đang được mở ra
"Chúng tôi tin tưởng rằng vaccine này sẽ mở ra chân trời mới trong cuộc chiến chống lại bệnh ung thư và cứu sống hàng ngàn người" - Trung tâm Nghiên cứu Y học quốc gia Nga đã gọi đây là kết quả nghiên cứu của "các nhà khoa học Nga tài
năng".
Cả thế giới đang hướng đến thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học Nga. Nếu vaccine ung thư chính thức được sử dụng không chỉ là một bước tiến lớn trong y học, mà còn là minh chứng sống động cho khả năng ứng dụng công nghệ vượt bậc trong việc cứu sống hàng triệu người.
Đáng chú ý, vaccine này được hứa sẽ cung cấp miễn phí cho bệnh nhân tại Nga, tạo thêm hy vọng cho những người đang chiến đấu với căn bệnh hiểm nghèo.
Loại vaccine này không chỉ mở ra hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân ung thư mà còn định hình lại cách thức y học ứng phó với các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch.
Dù còn phải trải qua thử nghiệm lâm sàng quy mô lớn, các nhà nghiên cứu Nga tin rằng vaccine này sẽ làm thay đổi cục diện điều trị ung thư, mang lại cơ hội sống mới cho những bệnh nhân từng bị xem là "hết cách chữa".
