Nghệ An: Nghệ nhân Sầm Thị Bích - Người truyền lửa cho nghề dệt thổ cẩm dân tộc Thái  

Người bảo tồn nghề dệt thổ cẩm ở Hoa Tiến

Sinh ra trong một gia đình có truyền thống dệt thổ cẩm lâu đời, bà Bích được mẹ và bà ngoại dạy nghề từ khi mới 10 tuổi. Những ngày còn nhỏ, người thiếu nữ Thái mê mẩn nhìn đôi bàn tay khéo léo của mẹ chạy trên khung cửi, sợi chỉ đỏ, xanh, vàng hòa vào nhau thành những hoa văn rực rỡ. “Từ lúc đó, tôi hiểu rằng thổ cẩm không chỉ là vải vóc, mà còn là tiếng nói của tổ tiên mình”, bà Bích chia sẻ.

Cũng như bao phụ nữ Thái ở Hoa Tiến, bà lớn lên với khung dệt như người bạn thân thiết. Nhưng điều khiến bà đặc biệt hơn cả là sự đam mê và kiên trì giữ nghề trong những giai đoạn tưởng chừng nghề dệt rơi vào quên lãng.

Thời điểm đầu những năm 2000, thổ cẩm không được ưa chuộng như trước, nhiều gia đình trong bản cất khung cửi lên gác bếp, nhiều cô gái trẻ không còn mặn mà với nghề truyền thống. Trong bối cảnh ấy, bà Bích vẫn dệt mỗi ngày, vừa giữ nghề, vừa nâng niu từng sản phẩm để lưu lại nét đẹp tinh tế của người Thái.

Những họa tiết trên thổ cẩm Thái mang nhiều lớp ý nghĩa, từ nét hoa văn mô phỏng núi rừng, chim muông đến biểu tượng về sinh sôi, sum vầy. Để tạo ra một tấm vải hoàn chỉnh, người dệt không chỉ cần sự khéo léo mà còn phải có óc thẩm mỹ và cái tâm với nghề. “Dệt thổ cẩm phải có tình yêu. Một người không yêu nghề sẽ không đủ kiên nhẫn để ngồi hàng giờ bên khung cửi, tỉ mỉ từng đường kim mũi chỉ”, bà Bích nói.

Nghệ nhân Sầm Thị Bích không chỉ giữ nghề, bà còn là người góp công lớn trong việc lan tỏa và phục hồi nghề dệt thổ cẩm Hoa Tiến trong nhiều năm qua. Khi các chương trình du lịch cộng đồng bắt đầu hình thành ở Châu Tiến, bà cùng một số nghệ nhân tích cực tham gia trình diễn, giới thiệu kỹ thuật dệt cho du khách. Những tấm vải thổ cẩm của bà không chỉ dừng lại trong bản, mà còn theo chân du khách đến nhiều vùng miền và thậm chí ra cả nước ngoài.

Nhận thấy nhu cầu về sản phẩm thổ cẩm ngày càng đa dạng, bà Bích đã mạnh dạn đổi mới mẫu mã, đưa các họa tiết truyền thống vào các sản phẩm mới. Sự sáng tạo này giúp thổ cẩm Hoa Tiến không còn bó hẹp trong đời sống sinh hoạt mà trở thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, có giá trị kinh tế cao.

Không chỉ sáng tạo trong nghề, bà còn là người truyền lửa cho thế hệ trẻ trong bản. Mỗi năm, dưới mái nhà sàn của bà lại đón những lớp học nhỏ, nơi các chị em, các em gái trong bản được bà tận tình chỉ dạy kỹ thuật dệt. Với bà, niềm vui lớn nhất là nhìn thấy nhiều cô gái trẻ say mê nghề truyền thống giống như bà ngày trước. “Dạy được ai biết dệt, tôi cảm thấy yên tâm hơn vì nghề của ông bà sẽ không mất đi”, giọng bà trầm ấm.

Tên tuổi của nghệ nhân Sầm Thị Bích hôm nay đã trở thành niềm tự hào của bản Hoa Tiến, được công nhận là Nghệ nhân danh hiệu dành cho những người có đóng góp lớn trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Nhưng với bà, danh hiệu quý giá nhất vẫn là sự trân trọng mà du khách dành cho thổ cẩm Thái và tình yêu nghề được truyền lại cho thế hệ mai sau.

Bằng sự bền bỉ, sáng tạo và cống hiến lặng lẽ, nghệ nhân Sầm Thị Bích chính là “người giữ lửa”, là nhịp cầu nối đưa nghề dệt thổ cẩm Hoa Tiến vượt khỏi bản làng, hòa vào hơi thở thời đại mà vẫn giữ nguyên giá trị truyền thống.

Du lịch đồng hành với bảo tồn văn hóa

Hiện nay, bản Hoa Tiến đã trở thành một trong những điểm du lịch cộng đồng nổi tiếng của vùng Quỳ Châu cũ. Đặc biệt, thực hiện dự án 6, chương trình 1719, tỉnh Nghệ An được bố trí vốn đầu tư phát triển để thực hiện 2 dự án. Trong đó, có dự án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tại bản Hoa Tiến. Với nguồn vốn của Chương trình, dự án đã mang lại nhiều giá trị kinh tế cho người dân tại bản Hoa Tiến riêng và vùng Quỳ Châu cũ nói chung.

Ngoài bảo tồn nghề dệt thổ cẩm, bản Hoa Tiến cũng thành lập Câu lạc bộ bảo tồn văn hóa Thái. Từ 8 thành viên đầu tiên, đến nay, câu lạc bộ đã phát triển lên 38 người. Những làn điệu dân ca Thái như hát Nhuôn, hát Suối, hát Lăm… được bảo tồn, gìn giữ đã trở thành sản phẩm du lịch độc đáo.

Từ các giá trị văn hóa, xã Châu Tiến hình thành tour du lịch liên kết như Bảo tàng văn hóa các dân tộc - bản Hoa Tiến - hang Bua - đền Chiêng Ngam - thác Khe Bàn - thác Đũa… tạo hành trình trải nghiệm đa dạng cho du khách.

Năm 2025, xã Châu Tiến đặt mục tiêu mỗi năm đón hơn 40.000 lượt khách, doanh thu khoảng 13 tỷ đồng. Đây là kỳ vọng về một hướng đi mới, nơi du lịch và văn hóa đồng hành, cùng nâng bước bản làng phát triển.

Được biết, miền Tây Nghệ An hiện có 23 bản làng với hơn 50 hộ làm homestay, phát triển du lịch cộng đồng. Tuy vậy, nhiều mô hình vẫn nhỏ lẻ, thiếu đồng bộ về hạ tầng. Theo đại diện lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nghệ An, với hệ sinh thái phong phú và văn hóa đa dạng của Thái, Mông, Khơ Mú, Đan Lai…, miền Tây xứ Nghệ trong đó có bản Hoa Tiến có tiềm năng lớn để trở thành điểm đến hấp dẫn. Đầu tư vào du lịch cộng đồng cũng là đầu tư vào văn hóa con người, hướng tới phát triển bền vững