Người cao tuổi - tấm gương trong phòng, chống tác hại thuốc lá
Thuốc lá gây ảnh hưởng đặc biệt nghiêm trọng tới sức khỏe người cao tuổi, vốn đã suy yếu theo quá trình lão hóa. Nhưng nếu hiểu rõ hiểm họa này và hành động quyết liệt, người cao tuổi lại có thể trở thành những tấm gương, đóng góp lớn trong nỗ lực phòng chống tác hại thuốc lá cho cộng đồng.
Nạn nhân dễ tổn thương trước khói thuốc
Tuổi cao đồng nghĩa với sự suy giảm tự nhiên của các cơ quan trong cơ thể. Hệ miễn dịch yếu dần, tim mạch và phổi hoạt động kém hiệu quả, khả năng phục hồi sau mỗi đợt bệnh cũng chậm chạp hơn. Chính vì vậy, bất kỳ yếu tố độc hại nào từ môi trường đều có thể trở thành mối đe dọa lớn. Với thuốc lá, hiểm họa ấy càng rõ ràng, bởi khói thuốc chứa hơn 7.000 chất hóa học, trong đó ít nhất 70 chất gây ung thư. Mỗi làn khói hít vào, với người cao tuổi, chính là một gánh nặng cộng hưởng, làm trầm trọng thêm những suy yếu vốn có.
Các chuyên gia y tế cho biết, thuốc lá là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến các bệnh mạn tính mà người cao tuổi thường mắc phải. Phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), ung thư phổi, bệnh mạch vành, đột quỵ, sa sút trí tuệ, Alzheimer… đều có mối liên hệ chặt chẽ với thuốc lá. Nicotine trong khói thuốc làm co thắt mạch máu, giảm lưu lượng tuần hoàn não, khiến nguy cơ đột quỵ và suy giảm trí nhớ ở tuổi già tăng cao. Bên cạnh đó, khói thuốc còn chứa carbon monoxide và hàng loạt chất độc phá hủy tế bào, làm suy yếu chức năng phổi, giảm sức đề kháng, tạo điều kiện cho bệnh tật bùng phát.
Thực tế cuộc sống ghi nhận nhiều câu chuyện đáng báo động. Ông Nguyễn Văn C. (70 tuổi, Hà Tĩnh) hút thuốc suốt nhiều thập kỷ, nay mắc COPD nặng và buộc phải sống chung với máy thở. Cuộc sống hàng ngày của ông gắn liền với những cơn ho dữ dội, khó thở và nỗi lo biến chứng. Trường hợp khác, ông T.Q.M. (76 tuổi) từng hút thuốc hơn nửa thế kỷ, nay sức khỏe suy kiệt, bước đi khó nhọc, phải tập cai dần.
Không chỉ những người trực tiếp hút thuốc, người cao tuổi còn trở thành nạn nhân bất đắc dĩ của khói thuốc thụ động. Số liệu từ Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) cho thấy, dù tỷ lệ phơi nhiễm khói thuốc thụ động đã giảm so với một thập kỷ trước, vẫn còn tới 23% người lao động hít khói thuốc tại nơi làm việc, 19% trên phương tiện công cộng và 45,6% ngay trong chính gia đình. Điều này có nghĩa, rất nhiều người cao tuổi vốn không hút thuốc vẫn phải hằng ngày hít vào những làn khói độc hại, gánh chịu nguy cơ ung thư, bệnh tim mạch hay đột quỵ.
Tấm gương và lực lượng tiên phong trong phòng chống tác hại thuốc lá
Nếu như ở phần trên, có thể thấy người cao tuổi là nạn nhân dễ bị tổn thương trước tác hại của thuốc lá, thì nhìn ở một góc độ khác, chính họ lại có thể trở thành lực lượng nòng cốt trong phòng, chống tác hại thuốc lá. Điều này xuất phát từ vai trò, uy tín xã hội cũng như sự trải nghiệm cuộc đời mà lớp người này đang nắm giữ.
Trong truyền thống văn hóa Việt Nam, người cao tuổi luôn được xem là “cây cao bóng cả”, là chỗ dựa tinh thần và là tấm gương cho con cháu noi theo. Mọi lời khuyên bảo, răn dạy từ ông bà, cha mẹ thường có sức nặng đặc biệt trong mỗi gia đình. Do vậy, khi người cao tuổi hiểu rõ tác hại của thuốc lá, quyết tâm từ bỏ, và kiên trì nhắc nhở con cháu, sức ảnh hưởng ấy sẽ lan tỏa mạnh mẽ. Không chỉ dừng lại ở phạm vi gia đình, vai trò của họ còn thể hiện trong cộng đồng, dòng họ, tổ dân phố – nơi người cao tuổi thường giữ vị trí nòng cốt trong các phong trào vận động, khuyên răn và giám sát.
Thực tế đã ghi nhận nhiều tấm gương đáng trân trọng. Ông Lê Văn Xuân (65 tuổi, Hà Tĩnh), sau 40 năm hút thuốc, đã quyết tâm bỏ. Điều quan trọng hơn, chính sự thay đổi này đã tạo động lực cho con cháu trong gia đình cũng tránh xa thuốc lá. Một tấm gương “nói đi đôi với làm” như vậy trở thành minh chứng thuyết phục, tạo sức lan tỏa rộng rãi hơn bất kỳ lời khuyên lý thuyết nào.
Ông Xuân tâm sự: “Do tính chất công việc phải thức khuya, căng thẳng nên trước đây tôi có hút thuốc lá. Tôi hút thuốc một ngày cả gói, có lúc nhiều hơn nữa và tôi hút thuốc hơn 40 năm rồi. Thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, tôi vẫn biết hút thuốc lá sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe nhưng vì hút thuốc lá đã trở thành một thói quen hàng ngày nên tôi không có ý định từ bỏ. Cho đến những năm gần đây, thấy cơ thể thường xuyên mệt mỏi, khó thở, ho nhiều, tôi đến bệnh viện khám, bác sỹ cho biết tôi bị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, mà một trong những nguyên nhân gây ra bệnh là do tôi hút thuốc lá trong thời gian dài. Bác sỹ khuyên, để cải thiện tình trạng sức khỏe và hỗ trợ tốt cho việc trị bệnh tôi nên từ bỏ thuốc lá. Tôi quyết tâm bỏ hẳn hút thuốc lá. Đến nay, tôi đã bỏ hút thuốc lá hơn 5 năm. Từ khi cai được thuốc lá và tích cực điều trị bệnh, sức khỏe tôi giờ đã ổn định”.
Không chỉ bằng hành động từ bỏ, người cao tuổi còn có thể đóng góp qua việc tham gia các phong trào phòng, chống tác hại thuốc lá ở địa phương. Những buổi sinh hoạt chi hội người cao tuổi, những cuộc họp thôn, tổ dân phố, nếu có sự lên tiếng kiên quyết từ các cụ, sức nặng của thông điệp sẽ khác biệt. Hình ảnh các cụ ông, cụ bà vận động xây dựng “gia đình không khói thuốc”, “làng xóm không khói thuốc” chính là minh chứng sống động cho sự tham gia tích cực của lớp người đi trước.
Bên cạnh đó, người cao tuổi cũng có thể trở thành “người gác cổng” quan trọng trong cộng đồng. Tại các không gian công cộng, sự hiện diện của họ và lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng kiên quyết có thể khiến nhiều người trẻ e dè, tuân thủ quy định không hút thuốc. Truyền thống tôn trọng bậc cao niên của người Việt khiến vai trò này càng có sức hiệu quả.
Về mặt xã hội, phát huy vai trò người cao tuổi trong phòng, chống tác hại thuốc lá còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Ở họ hội tụ cả vai trò nạn nhân, nhân chứng, người truyền đạt kinh nghiệm và thông điệp cảnh tỉnh về tác hại của thuốc lá.
