Người dành 30 năm để dịch ‘Hiệp sĩ Thánh chiến’

Theo dịch giả Nguyễn Hữu Dũng, trong số các nhà văn Ba Lan, ông đặc biệt yêu thích các tác phẩm của Henryk Sienkiewicz. “Có lẽ văn của Henryk Sienkiewicz cũng có điểm tương đồng với động cơ đốt trong, nó cháy bằng chất gì đó trong tôi và trong những bạn đọc Việt Nam suốt thời gian qua. Đã từng biết đến tài năng của Henryk Sienkiewicz qua các kiệt tác “Quo Vadis”, “Hania”, “Trên bờ biển sáng”... độc giả chắc chắn sẽ càng yêu mến ông qua tiểu thuyết Hiệp sĩ Thánh chiến”, dịch giả Nguyễn Hữu Dũng nói, đồng thời tiết lộ, ông đã dành thời gian suốt 30 năm qua (1990 - 2020) để dịch tác phẩm kinh điển này.

Trong cuộc đời sáng tác văn học giàu thành tựu của văn hào Ba Lan Henryk Sienkiewicz (1846 - 1916), không tác phẩm nào được thai nghén lâu như tiểu thuyết lịch sử “Hiệp sĩ Thánh chiến”. Ngay từ năm 1865, trong lòng chàng sinh viên Henryk Sienkiewicz (lúc đó 19 tuổi) đã nảy mầm ý định xây dựng một tiểu thuyết xứng tầm với cuộc đụng đầu lịch sử xảy ra hồi đầu thế kỷ XV giữa liên minh Ba Lan - Litva với Giáo đoàn Thánh chiến. Henryk Sienkiewicz đâu thể ngờ rằng phải đến tận 35 năm sau, tâm nguyện thời trẻ này của ông mới trở thành hiện thực. Công việc sáng tác “Hiệp sĩ Thánh chiến” kéo dài suốt 4 năm trời, bắt đầu tại Zakopane (Ba Lan) năm 1896, kết thúc năm 1900 tại Parc Saint Maur gần Paris (Pháp).

Để sáng tác “Hiệp sĩ Thánh chiến”, Henryk Sienkiewicz đã dày công nghiên cứu các sử liệu về thế kỷ XIV - XV, trước hết là bộ “Lịch sử Ba Lan” đồ sộ của nhà sử học Jan Długosz, người sống gần như cùng thời với các sự kiện được mô tả. Nhờ sử dụng một cách chọn lọc tinh tế những chất liệu sử học, dân tộc học, truyền thuyết, thần thoại, dân ca, thổ ngữ...

Giới phê bình đánh giá, những giá trị về nội dung và nghệ thuật lớn lao đã khiến cho “Hiệp sĩ Thánh chiến” trở thành tài sản văn hóa tinh thần quý giá của dân tộc Ba Lan. Bằng sức mạnh nghệ thuật lớn lao của mình, tác phẩm đã trở thành một lời cổ vũ hào hùng cho các dân tộc đang chiến đấu không tiếc xương máu để giành độc lập, tự do, đồng thời cũng là lời cảnh báo cho bọn xâm lược vốn chỉ tin vào sức mạnh của quân đội và vũ khí. Tính chặt chẽ của cấu trúc, nghệ thuật đan xen mật thiết của các tuyến tình tiết, sự hài hòa giữa hai mặt mô tả số phận chung của toàn dân tộc và số phận riêng tư của các nhân vật chính đã khiến các nhà phê bình văn học đánh giá “Hiệp sĩ Thánh chiến” là tác phẩm hoàn thiện nhất trong những tiểu thuyết lớn của Henryk Sienkiewicz.