Nhận diện trầm cảm ở trẻ vị thành niên

Một trường hợp cụ thể, bệnh nhân N.T.L. (19 tuổi, sinh viên đại học) vào Viện Sức khỏe tâm thần vì buồn chán, có ý định tự sát. Là con cả trong gia đình có 2 chị em, L. luôn cảm thấy bị thiệt thòi khi bố mẹ dành tình cảm và quà tặng nhiều hơn cho em trai. Mâu thuẫn giữa 2 chị em thường xuyên xảy ra, dù bố mẹ vẫn yêu thương con cái. Lên đại học, L. sống xa nhà, kết bạn mới và tạm thời vui vẻ. Tuy nhiên, khi người bố đột ngột ốm nặng, cô rơi vào trạng thái lo lắng, mất ngủ, chán ăn, sụt 3kg trong 2 tuần. Cô không còn hứng thú với học tập, xa lánh bạn bè, thường xuyên nghĩ đến cái chết và lên kế hoạch tự sát.

Gia đình đưa L. đến Viện Sức khỏe tâm thần thăm khám. Qua đánh giá lâm sàng và khai thác bệnh sử, các bác sĩ xác định L. đang ở giai đoạn trầm cảm nặng không kèm triệu chứng loạn thần, có hành vi tự sát.

Một ca bệnh khác, bệnh nhi N.T.H. (15 tuổi, học sinh THCS) nhập viện sau khi uống thuốc diệt chuột tự sát. Bệnh nhi sống với bố từ năm 6 tuổi sau khi bố mẹ ly dị. Bố thường xuyên uống rượu, mắng chửi vô cớ và cấm con liên lạc với mẹ. Ở trường, H. bị bạn bè xa lánh, bắt nạt, nhưng không nhận được sự hỗ trợ từ gia đình. Sau đó, H. dần thu mình, mất ngủ, cắt tay tự hủy hoại và cuối cùng uống thuốc tự hủy hoại bản thân. Qua thăm khám tại Viện Sức khỏe tâm thần, các bác sĩ chẩn đoán: H. bị trầm cảm nặng kèm hành vi tự sát, stress kéo dài.

Cả hai trường hợp nói trên đều cho thấy, trầm cảm ở tuổi vị thành niên thường khởi phát từ áp lực gia đình, mâu thuẫn xã hội và thiếu sự quan tâm kịp thời. Hậu quả không chỉ dừng ở suy giảm học tập mà còn đe dọa tính mạng.

Theo BSCKII Bùi Văn Lợi - Viện Sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai), trầm cảm ở trẻ vị thành niên là một vấn đề sức khỏe tâm thần phức tạp, bắt nguồn từ sự tương tác của nhiều yếu tố khác nhau. Nguy cơ trẻ bị trầm cảm tăng lên nếu trong gia đình có người bị trầm cảm. Một số trẻ bị trầm cảm do bị trải qua những điều căng thẳng trong cuộc sống như áp lực, sự kỳ vọng của gia đình với trẻ về học tập, mâu thuẫn bạn bè kéo dài không được giải quyết, bất đồng quan điểm hoặc thiếu sự quan tâm thích đáng với trẻ… Một số khác bị lạm dụng tình dục, bạo lực học đường, bạo lực gia đình, bị mất đi người thân, gia đình tan vỡ. Một số trải qua tình trạng sức khỏe nghiêm trọng như: chấn thương, bệnh tật… Những điều này dẫn đến trẻ bị căng thẳng, buồn bã hoặc đau buồn kéo dài dẫn đến bị trầm cảm.

BSCKII Nguyễn Hoàng Yến - Phòng trẻ em và thanh thiếu niên (Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai) lý giải, trầm cảm là một rối loạn cảm xúc, biểu hiện bằng khí sắc trầm, mất mọi quan tâm hay thích thú, giảm năng lượng dẫn tới tăng sự mệt mỏi và giảm hoạt động. Ở trẻ vị thành niên, trầm cảm ảnh hưởng đến học tập và khả năng hòa nhập của trẻ trong xã hội. Ngoài ra, trầm cảm cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến ý tưởng và hành vi tự hủy hoại bản thân hoặc tự sát.

Bên cạnh đó, từ thực tế điều trị, BS Yến cũng bày tỏ một thực tế đáng quan ngại: “Đó là khi trẻ chớm bộc lộ ý nghĩ về tự sát, về chán sống thì nhiều bậc cha mẹ lại gạt đi và cho rằng không nên nghĩ đến những điều tiêu cực. Trong khi đây là tín hiệu kêu cứu mà các bậc cha mẹ phải đặc biệt lưu tâm. Khi trẻ bày tỏ cảm xúc, chính là lúc con rất cần sự đồng cảm, sự chia sẻ, sự lắng nghe… Các bậc cha mẹ, người thân khi bắt được tín hiệu này nên hỏi han, khơi gợi để con nói ra những bất an, sự đau khổ, tuyệt vọng của mình”.

Bên cạnh đó, cần có sự tham gia hỗ trợ của nhà trường trong việc phát hiện sớm, giáo dục kiến thức, liên kết gia đình và các nhà chuyên môn trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị cho các trẻ có các vấn đề sức khỏe tâm thần, trong đó có trầm cảm.

Đối với những trẻ có biểu hiện có ý tưởng và hành vi tự hủy hoại bản thân hoặc tự sát, cần loại bỏ những vật sắc nhọn hoặc dây thừng trong môi trường xung quanh trẻ và luôn có sự giám sát của cha mẹ hoặc người chăm sóc.

BS Lợi nhấn mạnh: “Trầm cảm không phải là yếu đuối. Đừng ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia. Liệu pháp tâm lý và thuốc chống trầm cảm có thể cải thiện trong phần lớn trường hợp; bên cạnh đó còn có nhiều phương pháp điều trị khác cũng chứng minh hiệu quả. Việc phát hiện sớm, can thiệp sớm giúp nâng cao hiệu quả điều trị cũng như phòng ngừa tái phát”.