NSND Vương Duy Biên (Thành viên Hội đồng Giám khảo Giải thưởng Tinh Hoa Việt): Văn hóa chính là định danh của một quốc gia

Thưa ông, Việt Nam từng có nhiều tinh hoa về mỹ thuật. Xin ông chia sẻ quan điểm của mình về nền mỹ thuật Việt Nam hiện nay?

NSND Vương Duy Biên: Mỹ thuật Việt Nam có thể chia thành hai giai đoạn: Trước đây, nền mỹ thuật của chúng ta hoàn toàn dựa trên giá trị dân gian và truyền thống. Tranh chủ yếu là tranh thờ, tranh dân gian như tranh Đông Hồ (Bắc Ninh); tranh Hàng Trống (Hà Nội); tranh làng Sình (Huế), tranh Kim Hoàng (Hà Tây cũ)... cùng nhiều loại hình tranh thờ ở đình, chùa. Tượng cũng đa phần là tượng thờ trong đền, chùa.

Từ khi Trường Đại học Mỹ thuật Đông Dương ra đời, chúng ta bắt đầu tiếp nhận nghệ thuật hàn lâm của châu Âu, mở ra một giai đoạn phát triển hoàn toàn khác. Sự tiếp nhận và hòa trộn giữa mỹ thuật châu Âu với truyền thống dân gian đã tạo nên bản sắc riêng cho mỹ thuật Việt Nam.

Đây là lợi thế mà ít quốc gia Đông Nam Á có được. Trường Mỹ thuật Đông Dương được thành lập bởi người Pháp, một đất nước có truyền thống nghệ thuật lâu đời, và đến nay đã tròn 100 năm. Những thế hệ đầu tiên được đào tạo tại đây đã được tiếp thu kiến thức bài bản, nền tảng vững chắc. Nhiều họa sĩ Việt Nam thành danh với những tác phẩm đầu tiên được giới thiệu và đấu giá tại Pháp.

Chính nhờ sự cộng hưởng đó mà đến nay, từ thế hệ đầu tiên đến các thế hệ tiếp theo, đặc biệt là giới trẻ, mỹ thuật Việt Nam vẫn duy trì được truyền thống ấy. Chúng ta vừa tiếp cận được với sự phát triển hiện đại của hội họa thế giới, vừa giữ được bản sắc Việt. Những dòng tranh đặc trưng như lụa và sơn mài là minh chứng rõ nét cho nét riêng đó.

Hiện nay, các tác phẩm của Việt Nam xuất hiện ngày càng nhiều tại các sàn đấu giá và trung tâm nghệ thuật quốc tế, với tần suất và giá trị không ngừng tăng. Có thể khẳng định rằng mỹ thuật Việt Nam đang có điều kiện thuận lợi để phát triển mạnh trong nước, đồng thời lan tỏa trên bản đồ mỹ thuật thế giới.

Với kinh nghiệm nhiều năm quản lý thì ông đánh giá như thế nào về vai trò chiến lược của Giải thưởng Tinh Hoa Việt trong việc xây dựng thương hiệu nghệ thuật quốc gia về nghệ thuật?

Tôi nghĩ ngay từ tên gọi, Giải thưởng Tinh Hoa Việt đã thể hiện rõ định hướng chiến lược của mình. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng hiện nay, mọi quốc gia đều hướng tới những giá trị chung như công nghệ, kinh tế, khoa học, kỹ thuật, đó là giá trị toàn cầu. Nhưng văn hóa thì phải mang tính đặc thù dân tộc. Văn hóa chính là định danh của một quốc gia.

Trong một thế giới phẳng, nếu không có bản sắc văn hóa riêng, các ranh giới sẽ dần bị xóa nhòa. Vì vậy, việc có một giải thưởng như Tinh Hoa Việt là hết sức cần thiết, nó nhấn mạnh yếu tố bản sắc Việt, khẳng định giá trị riêng biệt của dân tộc.

Giải thưởng tuy mới ra đời nên cần được cùng nhau xây dựng để trở thành một thương hiệu uy tín, mang tầm chiến lược trong phát triển vă n hóa. Đây chính là cách để gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam.

Theo ông, làm thế nào để việc tôn vinh các giá trị nghệ thuật không chỉ dừng lại ở sân khấu, mà còn thực sự lan tỏa trong đời sống cộng đồng?

Điều này cần có một quá trình lâu dài. Thứ nhất, giải thưởng cần có tiêu chí thật rõ ràng để lựa chọn các đề cử xứng đáng. Thứ hai, Hội đồng Giám khảo phải đánh giá chính xác, tôn vinh đúng người, đúng tác phẩm. Bởi giải thưởng chính là sự tôn vinh và là động lực để người nghệ sĩ tiếp tục sáng tạo. Nếu vinh danh đúng, giải thưởng sẽ trở thành con đường khích lệ nghệ sĩ cống hiến nhiều hơn. Ngược lại, nếu tôn vinh sai, hiệu quả sẽ phản tác dụng.

Vì vậy, tất cả phải được thực hiện đồng bộ, từ khâu lựa chọn tác phẩm, đánh giá sáng tạo, đến quyết định của Hội đồng Giám khảo. Chính sự công tâm và chính xác ấy sẽ tạo nên uy tín của giải thưởng.

Theo ông, giải thưởng Tinh Hoa Việt và Ban tổ chức có cần thêm những cái hoạt động gì khác để có thể giúp cho Tinh Hoa Việt đến gần được với công chúng hơn?

Trên thế giới có rất nhiều mô hình tổ chức giải thưởng văn học - nghệ thuật. Theo tôi, khi lựa chọn phải mang tính hàn lâm, nhưng khi lan tỏa phải hướng đến công chúng.

Nếu một giải thưởng chỉ dừng ở phạm vi hàn lâm mà không lan tỏa ra cộng đồng, giá trị của nó sẽ chỉ nằm trong những căn phòng kín. Vì vậy, bên cạnh việc công nhận và vinh danh, Tinh Hoa Việt cần chú trọng yếu tố lan tỏa, làm sao để khi giải thưởng xuất hiện, người dân muốn theo dõi, muốn đồng hành, muốn tự hào.

Chẳng hạn, khi phát sóng lễ trao giải, khán giả phải cảm thấy hấp dẫn, không muốn chuyển kênh. Đó là nhiệm vụ quan trọng của Ban tổ chức, xây dựng chương trình vinh danh thật hấp dẫn, đậm đà bản sắc văn hóa và nghệ thuật Việt Nam.

Theo ông, khi một nghệ sĩ được trao danh hiệu Tinh Hoa Việt, điều quan trọng nhất họ cần gìn giữ là gì?

Người ấy phải có bản lĩnh văn hóa Việt thật rõ ràng. Đây là tiêu chí số một, và cũng là điểm khác biệt giữa Tinh Hoa Việt với nhiều giải thưởng khác.

Khi đã được vinh danh, nghệ sĩ cần coi đó là động lực để tiếp tục gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa Việt Nam. Trước hết, bản sắc ấy thể hiện qua chính tác phẩm - ở sự sáng tạo, tính độc bản, không sao chép, không đạo nhái.

Sự sáng tạo phải chân thực, mang dấu ấn cá nhân và tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ. Bên cạnh đó, nét độc đáo và bản sắc Việt chính là yếu tố hàng đầu được Tinh Hoa Việt đề cao, ghi nhận và tôn vinh.

Với vai trò là Chủ tịch Hiệp hội Phát triển Công nghiệp Văn hóa Việt Nam, ông nghĩ như thế nào về hiệu quả mà Giải thưởng Tinh hoa Việt có thể đóng góp cho Công nghiệp Văn hóa Việt Nam, thưa ông?

Trong chiến lược phát triển Công nghiệp Văn hóa, xây dựng thương hiệu là một nhiệm vụ trọng tâm. Trong thời đại công nghệ hiện nay, việc tạo dựng thương hiệu, dù là cá nhân, đơn vị hay sự kiện đều vô cùng quan trọng.

Với tầm vóc mà chúng ta hướng tới, tôi mong muốn Tinh Hoa Việt sẽ được xây dựng thành một thương hiệu mang tầm quốc gia, để mọi nghệ sĩ, mọi người làm văn hóa đều khao khát được hướng đến và được ghi nhận. Đó mới là sức mạnh thực sự của cộng đồng văn hóa nghệ thuật Việt Nam.

Muốn đạt được điều đó, chúng ta phải nỗ lực không ngừng để tạo nên uy tín và lan tỏa của giải thưởng, thu hút nhiều nghệ sĩ, nhiều chương trình và tác phẩm đề cử.

Tôi hy vọng rằng khi Tinh Hoa Việt chính thức công bố, các nghệ sĩ ở mọi lĩnh vực đặc biệt là các nghệ sĩ trẻ sẽ tích cực hưởng ứng. Bởi tham gia giải thưởng cũng là một hành động gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, một trách nhiệm thiêng liêng đối với đất nước.

Tôi mong rằng sau ngày 15 tháng 10, Hội đồng Giám khảo sẽ nhận được thật nhiều đề cử từ các lĩnh vực sáng tạo, văn hóa và nghệ thuật. Và tôi tin, dù có vất vả, chúng tôi sẽ hạnh phúc khi được chọn ra những tác phẩm xứng đáng để vinh danh, những tác phẩm góp phần vào sứ mệnh cao cả là giữ gìn và lan tỏa bản sắc văn hóa Việt Nam.

 Trân trọng cảm ơn ông!