Paracetamol: Thuốc giảm đau lành tính nhưng có thể trở thành “độc chất”
Thời tiết thất thường khiến bệnh cảm cúm, viêm phổi, sốt tăng nhanh, kéo theo việc sử dụng thuốc hạ sốt tại nhà phổ biến hơn. Tuy nhiên, loại thuốc tưởng chừng an toàn như Paracetamol có thể trở thành “độc chất” nếu dùng sai liều hoặc phối hợp trùng hoạt chất.
Giao mùa bệnh tật gia tăng
Những ngày vừa qua, miền Bắc bước vào thời điểm giao mùa, thời tiết thay đổi thất thường khiến cơ thể dễ mệt mỏi, hệ miễn dịch suy yếu. Đây cũng là lúc các bệnh viện ghi nhận lượng bệnh nhân mắc các bệnh hô hấp, cúm mùa, viêm phổi, viêm họng tăng nhanh, đặc biệt ở người cao tuổi và trẻ nhỏ – hai nhóm có sức đề kháng kém và khả năng thích ứng với thời tiết thay đổi chậm hơn người trưởng thành.
Theo các bác sĩ chuyên khoa hô hấp, thời tiết lạnh và ẩm là điều kiện lý tưởng để virus và vi khuẩn phát triển, trong khi niêm mạc đường hô hấp của con người lại dễ bị khô và tổn thương. Với người cao tuổi, sự giảm khả năng giãn mạch và trao đổi khí khiến phổi hoạt động kém, dễ dẫn đến các bệnh viêm phổi, viêm phế quản, đợt cấp bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Ở trẻ nhỏ, niêm mạc mũi họng mỏng, chưa có sức đề kháng đủ mạnh, chỉ cần tiếp xúc với không khí lạnh hoặc gió lùa là dễ mắc cúm, viêm họng, viêm amidan, thậm chí viêm phổi nặng.
BS Nguyễn Thị Hoài An (Bệnh viện An Việt) cho biết: “Khi trời trở lạnh, chỉ cần chênh lệch nhiệt độ khoảng 5–7°C giữa trong nhà và ngoài trời là đủ khiến trẻ bị viêm mũi, ho, thậm chí sốt cao. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể khi hệ miễn dịch chưa kịp thích ứng với thay đổi môi trường”.
Với người già, những cơn ho kéo dài hoặc cảm lạnh nếu không được chăm sóc đúng cách có thể nhanh chóng chuyển sang viêm phổi hoặc đợt cấp tim mạch, gây nguy hiểm tính mạng.
Bên cạnh yếu tố thời tiết, thói quen sinh hoạt trong mùa lạnh cũng góp phần làm gia tăng bệnh tật. Nhiều người tắm muộn, để điều hòa quá lạnh, không giữ ấm khi ngủ hoặc ra ngoài vào buổi sáng sớm. Những hành vi tưởng chừng nhỏ này lại khiến cơ thể bị nhiễm lạnh đột ngột, làm giảm lưu thông máu và giảm sức đề kháng. Người bị cảm lạnh thường có biểu hiện sốt, đau đầu, đau nhức người – những triệu chứng khiến họ tự tìm đến các loại thuốc hạ sốt, giảm đau, thuốc cảm cúm không kê đơn để điều trị tại nhà.
Trong bối cảnh này, nhu cầu sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt là điều dễ hiểu. Thế nhưng, chính sự chủ quan và tâm lý “dùng cho nhanh khỏi” lại khiến một loại thuốc vốn được coi là lành tính có thể trở thành mối đe dọa âm thầm với lá gan và sức khỏe con người. Từ câu chuyện giao mùa, thời tiết lạnh và sức đề kháng suy yếu, một vấn đề đáng lo ngại khác đang được đặt ra: Paracetamol – loại thuốc quen thuộc nhất trong tủ thuốc gia đình – có thể trở thành “độc chất” nếu sử dụng sai cách.
Khi “thuốc lành” có thể trở thành chất độc
Paracetamol (còn gọi là acetaminophen) là thuốc giảm đau, hạ sốt phổ biến nhất hiện nay. Thuốc có mặt trong hầu hết các sản phẩm điều trị cảm cúm, đau đầu, đau nhức cơ xương, và được bày bán dễ dàng tại các hiệu thuốc. Chính vì tính tiện dụng đó mà Paracetamol được nhiều người xem như “thuốc lành tính”, có thể dùng bất cứ khi nào thấy sốt hoặc mệt. Tuy nhiên, các bác sĩ cảnh báo: Paracetamol là thuốc an toàn chỉ khi sử dụng đúng liều, đúng thời điểm. Nếu lạm dụng hoặc dùng sai, nó có thể trở thành “độc chất” tấn công gan – cơ quan giải độc quan trọng nhất của cơ thể.
Theo TS.BS Nguyễn Trung Nguyên – Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, mỗi năm trung tâm tiếp nhận hàng trăm ca ngộ độc Paracetamol, trong đó hơn 60% là do tự điều trị tại nhà. Phần lớn người bệnh không biết rằng, ngoài viên Paracetamol uống trực tiếp, nhiều loại thuốc cảm cúm, thuốc hạ sốt, giảm ho, giảm đau… cũng chứa sẵn hoạt chất này. Khi uống trùng lặp, tổng liều Paracetamol nạp vào cơ thể vượt ngưỡng an toàn, khiến gan không kịp chuyển hóa và giải độc.
Cơ chế gây độc của Paracetamol khá đặc biệt. Sau khi hấp thu, phần lớn thuốc được gan chuyển hóa thành chất không độc. Nhưng khoảng 5–10% được chuyển thành NAPQI (N-acetyl-p-benzoquinonimin) – một hợp chất có độc tính rất mạnh. Bình thường, gan sẽ trung hòa NAPQI bằng glutathione, nhưng khi dùng quá liều, lượng glutathione trong gan bị cạn kiệt, khiến NAPQI tích tụ và phá hủy tế bào gan, dẫn tới viêm gan cấp, suy gan, thậm chí hôn mê gan nếu không cấp cứu kịp thời.
Điều nguy hiểm là trong 24 giờ đầu, ngộ độc Paracetamol hầu như không có triệu chứng đặc biệt. Người bệnh chỉ cảm thấy mệt, buồn nôn, chán ăn – rất giống biểu hiện cảm cúm. Đến ngày thứ hai hoặc thứ ba, khi men gan tăng cao, người bệnh mới xuất hiện đau tức vùng gan, vàng da, vàng mắt, và lúc đó việc điều trị thường đã muộn. Với người thường xuyên uống rượu bia, ăn uống kém, bị suy nhược hoặc đang dùng thuốc điều trị lao, động kinh – nguy cơ tổn thương gan tăng gấp nhiều lần dù chỉ sử dụng liều Paracetamol thông thường.
Tại Trung tâm Chống độc – Bệnh viện Bạch Mai, nhiều trường hợp ngộ độc nghiêm trọng đã được ghi nhận. Một nữ bệnh nhân 23 tuổi uống 60 viên Paracetamol trong nỗ lực “giảm sốt nhanh” đã rơi vào tình trạng suy gan cấp, vàng da toàn thân, phải điều trị tích cực nhiều ngày. Một số khác chỉ vì pha nhầm liều cho người thân hoặc dùng trùng thuốc cảm cúm và thuốc giảm đau cũng phải nhập viện vì men gan tăng gấp hàng chục lần mức bình thường.
Theo hướng dẫn của Bộ Y tế, liều an toàn đối với người trưởng thành không vượt quá 3g Paracetamol/ngày (tương đương 6 viên loại 500mg) và trẻ em là 15mg/kg/lần, tối đa 6 lần/ngày. Tuy nhiên, các bác sĩ khuyến cáo nên dùng ở liều thấp hơn, không kéo dài quá ba ngày và tuyệt đối không tự ý tăng liều. Người đang sử dụng thuốc có thành phần Paracetamol cần kiểm tra kỹ bao bì, tránh uống cùng lúc hai loại thuốc chứa cùng hoạt chất.
Khi bị sốt, thay vì vội vàng tìm đến thuốc, người dân có thể áp dụng các biện pháp vật lý an toàn hơn như: chườm ấm ở nách và bẹn, uống nhiều nước, nới rộng quần áo, nghỉ ngơi trong phòng thông thoáng, theo dõi thân nhiệt. Nếu sốt không giảm sau 1–2 ngày hoặc có biểu hiện bất thường như mệt nhiều, vàng da, đau vùng gan – cần đi khám ngay.
