Phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, nguyên Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam - Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh Nguyễn Thiện Nhân, Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam Trần Thanh Mẫn và các đại biểu tại lễ ký kết Nghị quyết số 403.

Với phương châm vừa làm vừa rút kinh nghiệm, MTTQ Việt Nam các cấp có nhiều hình thức giám sát đa dạng, nội dung trên nhiều lĩnh vực, cách thức tổ chức có nhiều sáng tạo, đưa ra nhiều kiến nghị thiết thực.

Từ năm 2014 đến nay, Ban Thường trực UBTƯ MTTQ Việt Nam chủ trì phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận xây dựng 10 Chương trình phối hợp về giám sát và tổ chức triển khai thực hiện. Các lĩnh vực, nội dung giám sát của MTTQ Việt Nam trong thời gian qua xuất phát và tập trung vào việc giải quyết những bức xúc, đòi hỏi của đông đảo Nhân dân, trên cơ sở xây dựng kế hoạch thực hiện một cách khoa học, sát với yêu cầu và điều kiện thực tế, bảo đảm tính khả thi.

Đặc biệt Mặt trận đã huy động được sự tham gia có trách nhiệm của nhiều tổ chức thành viên vào công tác giám sát; trong đó, phải kể đến sự tham gia tích cực, chủ động và có hiệu quả cao của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Cựu chiến binh Việt Nam, Liên hiệp các hội Khoa học và kỹ thuật, Hội Luật gia Việt Nam, Liên đoàn luật sư Việt Nam, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam...

Các tổ chức chính trị - xã hội đã chủ động giám sát nhiều nội dung liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên và nhân dân. Mặt trận đã chủ trì giám sát và phối hợp giám sát trên các lĩnh vực quản lý nhà nước và hoạt động tư pháp có liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích của nhân dân, đến tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước và những lĩnh vực kinh tế - xã hội quan trọng của đất nước như: thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia; chính sách đối với người có công, đồng bào dân tộc thiểu số; việc quản lý và sử dụng đất của các nông, lâm trường quốc doanh; việc quản lý nhà nước về bảo đảm an toàn thực phẩm, an toàn giao thông; việc thi hành án dân sự, hình sự; công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo; việc giải quyết, trả lời các kiến nghị của cử tri và Nhân dân...

Đặc biệt đã giám sát cải cách hành chính, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, công khai kết quả thanh tra theo điều 39 của Luật Thanh tra ở một số bộ ngành, địa phương, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, nâng cao chỉ số hài lòng của người dân.

Ủy ban MTTQ Việt Nam ở 63 tỉnh, thành phố đã chủ động, sáng tạo triển khai nhiệm vụ giám sát theo Quyết định số 217 của Bộ Chính trị trên cơ sở các hướng dẫn và định hướng công tác giám sát hàng năm của Ban Thường trực UBTƯ MTTQ Việt Nam. Đồng thời, chủ động bám sát tình hình thực tế tại địa phương và những vấn đề bức xúc mà cử tri kiến nghị để xây dựng kế hoạch giám sát hàng năm, thực hiện việc ký kết các chương trình phối hợp giám sát giữa MTTQ Việt Nam với các đoàn thể chính trị - xã hội, các cơ quan nhà nước có liên quan.

Trong 3 năm, Ủy ban MTTQ Việt Nam ba cấp tỉnh, huyện, xã đã chủ trì giám sát 56.689 cuộc giám sát, nội dung tập trung vào những việc thiết thực liên quan đến đời sống, việc làm của người dân như: thực hiện chính sách, chế độ bồi thường, giải phóng mặt bằng; việc bố trí tái định cư và tạm cư cho người dân có nhà, đất bị thu hồi; thực hiện các qui định về vật tư nông nghiệp, an toàn thực phẩm, an toàn giao thông; về công tác tiếp dân và giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân.

Đặc biệt đã kết hợp làm tốt công tác giám sát với vận động nhân dân giữ gìn vệ sinh môi trường, tự quản ở khu dân cư về an ninh trật tự, giáo dục, cảm hóa giúp đỡ người lầm lỗi; giúp hộ nghèo vươn lên thoát nghèo, đoàn kết ở khu khu dân cư xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Bảo đảm các chính sách hỗ trợ, bồi thường của nhà nước đến với người dân đúng đối tượng, kịp thời và hiệu quả; nhất là đã giám sát bồi thường cho người dân các tỉnh Miền trung sau sự cố môi trường do formosa gây ra. Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng tiếp tục được củng cố, tập huấn và phát huy, góp phần thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Công tác phản biện xã hội đạt kết quả bước đầu, UBTƯ MTTQ Việt Nam đã tổ chức góp ý, phản biện xã hội đối với hàng chục dự thảo các văn bản quan trọng của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan có thẩm quyền khác; tập trung vào hoạt động tập hợp, lấy ý kiến nhân dân, góp ý, phản biện vào dự thảo Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng.

Mặt trận đã tổ chức hội nghị phản biện xã hội đối với Dự án Luật tín ngưỡng, tôn giáo; Dự án Luật về Hội; Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự số 100/2015/QH13… với quy mô và chất lượng đi vào chiều sâu, hiệu quả. Các kiến nghị phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam được dư luận đánh giá cao, nhiều nội dung phản biện được cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp thu và có ý kiến phản hồi tích cực. Bên cạnh đó, các tổ chức thành viên cũng tổ chức phản biện nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan trực tiếp tới quyền và nghĩa vụ của đoàn viên, hội viên của tổ chức mình.

Ủy ban MTTQ Việt Nam các cấp ở địa phương trong 3 năm qua đã tổ chức 30.661 cuộc phản biện xã hội đối với nhiều dự thảo văn bản quy phạm pháp luật của HĐND, UBND tỉnh, thành phố liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích của nhân dân như: dự thảo Quyết định quy định chính sách hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện; Đề án bảo đảm tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong án phạt tù…

Nhìn chung, nhiều ý kiến phản biện xã hội của UBTƯ MTTQ Việt Nam và cơ quan trung ương của các tổ chức thành viên đã được các cơ quan soạn thảo tiếp thu, đánh giá cao, đã và đang trở thành một kênh thông tin quan trọng, cần thiết giúp Đảng, Nhà nước, các cấp ủy, chính quyền khi xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng trong lãnh đạo, quản lý, điều hành đất nước.

Tuy nhiên, công tác giám sát và phản biện xã hội còn nhiều mặt hạn chế như: nhiều nơi còn lúng túng trong lựa chọn nội dung giám sát và phản biện xã hội; chưa đưa ra được tiêu chí để lựa chọn nội dung giám sát và phản biện xã hội phù hợp; kết quả giám sát và phản biện xã hội chưa đều; phản biện còn ít; một số nơi làm còn hình thức, thụ động chưa rõ vai trò của chủ thể giám sát, phản biện xã hội; còn biểu hiện nể nang, né tránh, ngại va chạm, làm cho xong, chưa dám nêu chính kiến của tổ chức mình; kỹ năng năng lực trình độ cán bộ còn hạn chế; việc theo dõi thực hiện sau giám sát và phản biện xã hội nhiều nơi làm chưa tốt.

Những hạn chế này do phạm vi giám sát và phản biện xã hội rộng, yêu cầu cao trong khi nguồn lực con người và điều kiện vật chất của MTTQ Việt Nam còn có hạn; nhận thức của cán bộ Mặt trận và đối tượng được giám sát, của cấp ủy chính quyền còn nhiều biểu hiện chưa đúng, chưa đầy đủ, chưa tạo điều kiện để MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện nhiệm vụ này.

Hiện nay, các qui định, chỉ đạo của Đảng, pháp luật của Nhà nước về giám sát, phản biện xã hội ngày càng được hoàn thiện. Đồng thời với Quyết định 217 và 218, Hiến pháp năm 2013, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 và nhiều luật khác đã thể chế qui định giám sát, phản biện xã hội.

Ngày 15/6 vừa qua, Nghị quyết số 403/2017/NQLT - UBTVQH - CP - ĐCTUBTƯMTTQ liên tịch giữa Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam quy định chi tiết Điều 27, Điều 34 của Luật về các hình thức giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam đã được ký ban hành.

Đây sẽ là cơ sở quan trọng tiếp theo để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam triển khai hiệu quả hơn nữa hoạt động giám sát và phản biện xã hội. Bên cạnh thuận lợi, công tác giám sát, phản biện xã hội còn không ít khó khăn. Phản biện xã hội chưa có nhiều thực tiễn; giám sát của MTTQ và các tổ chức chính trị- xã hội là giám sát không chế tài, ràng buộc trách nhiệm và thực hiện sau giám sát chưa cao.

Nhiệm vụ lớn, khối lượng công việc ngày càng nhiều, yêu cầu ngày càng cao nhưng bộ máy, con người ít và còn nhiều bất cập, chưa theo kịp yêu cầu. Một số nội dung thực tế đang đòi hỏi nhưng chưa được quy định cụ thể; chưa có quy định cơ chế để MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân giám sát việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII; chưa có hướng dẫn cụ thể để thực hiện quy định góp ý kiến vào bản kiểm điểm hàng năm của tập thể cấp ủy các cấp; chưa có quy định cụ thể để phát huy trách nhiệm, vai trò của ban công tác Mặt trận khu dân cư trong việc nhận xét, lấy ý kiến hàng năm và đột xuất đối với cán bộ, đảng viên có biểu hiện vi phạm về đạo đức, lối sống.

Nghị quyết đại hội Đảng lần thứ XII khẳng định: “Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân để tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện tốt dân chủ, giám sát, phản biện xã hội, tăng cường đồng thuận xã hội, tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc”. Để nâng cao chất lượng công tác giám sát và phản biện xã hội, phát huy vai trò của của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị- xã hội, cần phải thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu là:

Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục phát huy vai trò chủ thể, chủ động, tích cực làm tốt việc xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch giám sát, phản biện xã hội hằng năm; tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và nhân dân về công tác giám sát và phản biện xã hội. Làm tốt nhiệm vụ đề xuất thể chế quy định những nội dung cần giám sát, phản biện xã hội; hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các lực lượng trong tổ chức thực hiện. Tập trung làm tốt hướng dẫn, tập huấn thực hiện quy trình giám sát, phản biện xã hội; xây dựng, phát hành cuốn “Sổ tay hướng dẫn công tác giám sát, phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam” nhằm giúp cán bộ MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và các cơ quan, tổ chức có tài liệu cơ bản, toàn diện và thực tế; trên cơ sở đó hàng năm bồi dưỡng, tập huấn sâu theo từng chuyên đề giám sát, phản biện xã hội.

Kết hợp liên thông ba nhiệm vụ: giám sát, phản biện, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền; tăng giám sát vụ việc qua giám sát giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, thực hiện ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân; công khai kết luận thanh tra, tính khách quan của các chỉ số hài lòng; cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh; vấn đề báo chí dư luận đang quan tâm, nhân dân đang bức xúc, góp phần phòng chống tham nhũng, lãng phí, ngăn chặn các biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến” “tự chuyển hóa”, tăng đồng thuận xã hội trong thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ.

Đảng là thành viên lãnh đạo của MTTQ các cấp. Sự quan tâm của cấp ủy quyết định đến hiệu quả hoạt động giám sát, phản biện xã hội. Việc quan tâm của cấp ủy phải bằng những việc làm cụ thể: Bố trí cán bộ có năng lực, trình độ, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị cho MTTQ và các tổ chức chính trị- xã hội để có đủ khả năng thực hiện công tác giám sát, phản biện xã hội. Định kỳ nghe và góp ý kiến vào báo cáo kết quả giám sát, chỉ đạo Ủy ban nhân dân, các cơ quan thực hiện các kiến nghị của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội sau giám sát. Thực sự cầu thị, lắng nghe, có cơ chế tiếp thu ý kiến của MTTQ; quy định về tiếp xúc, đối thoại với nhân dân của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp; chủ động đề nghị MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội phản biện xã hội đối với các dự thảo Nghị quyết quan trọng của cấp ủy.

Đối với chính quyền: Có chương trình phối hợp cụ thể hằng năm với MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội cùng cấp. Tạo điều kiện để MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện chức năng giám sát, phản biện xã hội của mình. Hướng dẫn sử dụng kính phí, bảo đảm các điều kiện vật chất cho hoạt động giám sát, phản biện xã hội. Tiếp thu, trả lời kịp thời những kiến nghị của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội.

Thực tiễn cho thấy muốn phát huy giám sát của nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền cần phải có quy định cụ thể, sát thực, dễ hiểu, dễ làm. Ủy ban MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp các cấp tục nghiên cứu, xây dựng quy trình tập hợp ý kiến nhân dân, phát huy tốt nhất vai trò và trí tuệ của các vị ủy viên Ủy ban MTTQ Việt Nam, các vị nhân sĩ, trí thức, các giới, dân tộc, tôn giáo, các nhà khoa học, các chuyên gia, người uy tín, đoàn viên, hội viên và sự ủng hộ của nhân dân tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.

(Còn nữa)