60 năm tung bút

Tranh minh họa của họa sĩ Văn Đa.

Sáu mươi năm chỉ là một lát cắt mỏng manh so với chiều dài thăm thẳm của lịch sử nhưng sáu mươi năm lại không hề ngắn với chặng đường đi của một tờ Tạp chí, tờ Tạp chí của người lính, của nhân dân, của đất nước, tờ Tạp chí đã đi vào niềm tự hào, nỗi nhớ, vui buồn của bạn đọc gần xa, tờ Tạp chí Văn nghệ Quân đội.

Sáu mươi năm cũng là khoảng thời gian đủ cho ta nghĩ ngợi chiêm nghiệm lại nhiều điều. Sáu mươi năm các thế hệ người lính cầm bút từ khắp các quân binh chủng tần tảo, kiêu hùng vừa làm nên chiến tích Điện Biên lừng lẫy hành tinh đã hội tụ về đây và để rồi cũng với số phận non sông, họ lại chia tay ra đi về các miền trận mạc và khi tiếng súng im lặng, có những con người không trở về.

Không trở về nhưng những trang viết hào sảng, đắm say của họ cứ làm dày thêm bản anh hùng ca văn chương bất hủ của dân tộc, làm rưng rưng thêm chiều sâu nhân văn của ngôi Nhà số 4 có sự chứng nhân bất diệt, trầm lặng của hai cây đại già cứ đến mùa là nở hoa thơm ngát cái hương vị đền đài, chùa chiền thanh tịnh. Ngôi đền của văn chương.

Sáu mươi năm, bao nhiêu những áng văn, những cuốn sách từ đây bay lên, bung toả khắp hang cùng ngõ hẻm, bản làng sông suối, chiến hào biên cương như một lời nhắn gửi khe khẽ, thì thầm về những điều sâu xa nhất của con người, của xã tắc đã và đang trải qua những bước đi thăng trầm của dân tộc.

Những trang tạp chí dịu dàng, ấm nóng đã trở thành người bạn đồng hành, chung thuỷ với người lính, với tuổi trẻ, với nhân dân cần lao trong chiến tranh cũng như trong thời bình.

Sáu mươi năm, lò luyện đan mang dáng ngói xô nghiêng rêu phong, cổ kính đã cung cấp biết bao tài văn, tài quán xuyến nghề văn cho nền văn hoá, văn nghệ nước nhà. Nhưng vẫn còn có một sắc màu khác tưởng như không dính dáng đến văn chương bao nhiêu song lại thổi hồn thổi vía không thể thiếu cho những đà bay chữ nghĩa. Đó là những bức tranh minh họa.

Cứ thử hình dung ra những năm tháng ấy, những năm tháng này mà vắng thiếu đi phần minh họa xuất thần, tài hoa thì những trang viết sẽ cô quạnh, rậm rịt, nặng nề đến nhường nào.

Nó không ăn theo trang viết mà tồn tại độc lập, một nét cộng hưởng sáng tạo làm cho con chữ bay đến trái tim người đọc với một tốc đô, một cung đường nhanh nhạy, thẳng thớm hơn.

Và, giống như những ca khúc người nhạc sĩ viết cho một bộ phim, một vở kịch, một khi đã thấm được hồn khí kịch bản ấy tự khắc nó sẽ thoát ra thành một ca khúc tồn tại độc lập có sức truyền cảm, âm vang mãnh liệt trong công chúng. Vấn đề là nó thẩm thấu như thế nào?

Nếu chỉ vẽ cho có vẽ, thêm thắt chút gia vị cho cay cho chua rôn rốt tí thì âu là chả cần đến những cây cọ tài hoa phải dốc công dốc sức vào.

Tranh minh họa của họa sĩ Lê Lam.

Đúng là tài hoa. Có một thời nội dung minh họa đã tập hợp được những cây bút sừng sỏ nhất, những cây bút có thương hiệu sáng giá trong làng họa Việt Nam để minh chứng một điều rằng, minh hoạ không phải là trò chơi dễ dãi mà nó là bản chất sáng tạo day dứt, nghiêm cẩn, nó cũng là một tác phẩm nếu người họa sĩ biết đi vào cuộc hôn phối với hồn văn bằng cả tâm huyết và tình yêu cháy bỏng của mình.

Thì đó, nếu bên văn có những cây đa cây đề đã tạo nên một tượng đài chữ nghĩa như Thanh Tịnh, Từ Bích Hoàng, Vũ Cao, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh Châu, Hồ Phương, Xuân Thiều, Mai Ngữ, Hải Hồ, Nguyễn Trọng Oánh, Duy Khán, Triệu Bôn, Đỗ Chu, Lê Lựu… thì bên hoạ cũng không hề kém cạnh gì với những tên tuổi lừng lẫy, thậm chí có mặt cả một vài ngôi sao trong tứ đại danh hoạ tham gia như Dương Bích Liên, Diệp Minh Châu, Ngọc Thọ, Dương Viên, Huy Toàn, Nguyễn Bích, Đặng thị Khuê, Văn Đa, Nguyễn Thụ, Đào Đức, Huy Oánh, Thành Chương, Nguyễn Đăng Phú, Lê Trí Dũng, Đào Quốc Huy, Phạm Minh Hải, Lê Anh Vân, Vũ Đình Tuấn…

Và nếu như sân chơi bên kia có đủ các thể loại như truyện ngắn, bút kí, tản văn, thơ ca, lí luận phê bình… thì sân chơi bên này cũng nảy nở đủ những kí hoạ bút sắt, bút chì, màu nước, sơn dầu, cả sơn mài…

Chỉ có điều, nếu ở sân chơi hội hoạ thì họ là những solid chói gắt nhưng ở sân chơi văn chương này, họ khiêm nhường lui xuống làm vị trí bè trầm. Nhưng thử hỏi trong bất cứ bản tổng phổ lớn lao nào, nếu thiếu đi một bè trầm thì những giai điệu lảnh lót kia còn có chỗ nào để tựa vào, để vút lên.

Sáu mươi năm văn thơ, sáu mươi năm minh hoạ, hai thành phần đó đã gắn bó, kết nối, bén duyên với nhau để tạo nên một binh chủng hợp thành, một quả đấm thẩm mĩ, một sức mạnh tinh thần để đưa tờ Tạp chí đến khắp các nẻo đường đất nước như một người bạn tâm tình, một điểm tựa tinh thần, một chỗ dựa tâm linh cho tâm hồn người Việt được xác tín, mở ra, mách bảo, nương vào nhau cùng vượt qua mọi thác ghềnh, giông bão. Giông bão của thiên nhiên, giông bão của kẻ thù và giông bão của cuộc đời.

Chu Lai