Sàn giao dịch số cho nhựa tái chế

Số liệu từ Cục Môi trường (Bộ NNMT) cho biết, trung bình mỗi năm người Việt Nam thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác nhựa, trong đó phần lớn là túi nilon. Trung bình mỗi hộ gia đình tiêu thụ khoảng 1kg túi nilon/tháng và hơn 80% số túi này chỉ sử dụng một lần. Khối lượng chất thải nhựa và túi nilon này chiếm khoảng 8 - 12% tổng lượng rác thải rắn sinh hoạt tại Việt Nam. Tuy nhiên chỉ khoảng 11 - 12% trong số đó được thu gom và tái chế, phần còn lại chủ yếu bị chôn lấp, đốt hoặc thải trực tiếp ra môi trường. Thực trạng này đang góp phần gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Đối mặt với thực trạng trên, nhiều chuyên gia môi trường chia sẻ, thay vì theo đuổi mô hình truyền thống “sản xuất - sử dụng - thải bỏ”, giải pháp kinh tế tuần hoàn nhựa sẽ hướng đến việc xây dựng một vòng tròn khép kín. Và để thực hiện giải pháp kinh tế tuần hoàn nhựa, cần gắn với những sàn giao dịch số cho nhựa tái chế.

Nói về việc xây dựng sàn giao dịch số cho nhựa tái chế, đại diện Bộ NNMT nhận định, đây có thể xem là bước đi phù hợp xu thế siết nhập khẩu phế liệu và chuyển dịch sang nguồn cung trong nước. Tuy nhiên, để đề xuất này được thực thi, thì khung pháp lý và mô hình vận hành đối với sàn giao dịch cần có những tính toán, xây dựng theo lộ trình dài hạn. Dẫn số liệu báo cáo “Thiết kế Sàn giao dịch số cho ngành nhựa tái chế tại Việt Nam: Đánh giá nhu cầu và Đề án chiến lược” được tổ chức UNDP công bố cuối năm 2024, vị đại diện Bộ NNMT cho biết, hiện thị trường phế liệu, nhựa tái chế đang có sự phân mảnh, nhỏ lẻ và thiếu minh bạch. Phần lớn giao dịch trên thị trường được thực hiện qua mạng lưới thương lái, điểm thu mua và quan hệ quen biết dựa trên niềm tin và thỏa thuận miệng. Mỗi ngày, các cơ sở tái chế phải làm việc với hàng chục nhà cung cấp nhỏ, khiến quy trình thu mua phức tạp và tốn kém chi phí giao dịch. Nguồn nguyên liệu đầu vào của ngành tái chế chủ yếu đến từ thị trường nội địa (94%). Trong đó gần một nửa cơ sở tái chế (46%) lấy hơn 80% vật liệu ngay trong phạm vi nội tỉnh khiến việc kết nối cung - cầu theo khu vực địa lý trở thành yêu cầu thiết yếu nếu muốn phát triển một sàn giao dịch số thực sự hữu ích.

Thực tế hiện có khoảng 71% doanh nghiệp tái chế và thương nhân phế liệu mong muốn tham gia vào các sàn giao dịch số đối với phế liệu, nhất là nhựa tái chế. Họ kỳ vọng nền tảng số sẽ giúp mở rộng tệp khách hàng, đa dạng hóa nguồn cung và tăng khả năng tìm được mức giá đầu vào cạnh tranh hơn. Hiện nay cơ hội để Việt Nam nghiên cứu, xây dựng các sàn giao dịch hàng hóa phế liệu là rất lớn và có nhiều diễn biến thuận lợi cả về pháp lý và nhu cầu thị trường.

Chia sẻ dưới góc độ doanh nghiệp (DN), ông Nguyễn Trọng Minh - CEO CTCP Công nghệ Grac cho biết, thực tế thời gian qua đã vận hành sàn giao dịch thương mại điện tử về phế liệu (nhựa và dệt may) nhằm kết nối người mua với người bán. Hiện DN này cũng đã phát triển App GRAC kết nối các vựa ve chai với người thu mua, đặt lịch thu gom, thanh toán online. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là “rào cản hành vi” do hầu hết người thu gom phế liệu là các hộ nhỏ lẻ chưa quen giao dịch điện tử, thiếu dữ liệu chuẩn và phần lớn nguồn cung vẫn hoạt động ngoài hệ thống chính thức.

Các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề hóa đơn đầu vào của phế liệu tái chế khi xây dựng các sàn giao dịch. Bởi hiện nay hơn 60% nguyên liệu nhựa tái chế trong nước đang được thu mua từ hộ cá thể và điểm thu gom không đăng ký kinh doanh, nên phần lớn giao dịch không thể xuất hóa đơn hợp lệ. Điều này khiến doanh nghiệp tái chế hoặc nhà sản xuất, dù muốn tuân thủ EPR hay khấu trừ thuế, vẫn “bế tắc về chứng từ”. Trong bối cảnh hiện nay, giới chuyên gia khuyến cáo, các ngành chức năng nên nghiên cứu thiết kế sàn giao dịch phế liệu tích hợp sẵn công cụ phát hành hóa đơn điện tử giản lược. Theo đó, cho phép các hộ hoặc đại lý có thể tạo biên nhận điện tử chuẩn hóa ngay trên điện thoại, lưu trữ và gửi trực tiếp cho bên mua. Hệ thống sàn cũng cần thiết kế để có thể tự động tổng hợp doanh thu và kết nối với cổng dữ liệu thuế và EPR, giúp hình thành chuỗi chứng từ số hợp lệ mà không đòi hỏi kỹ năng kế toán phức tạp.