Thị trường vàng: Giải pháp giảm thiểu nguy cơ gian lận

Nhiều giao dịch đáng ngờ

Từ đầu năm  đến nay, giá vàng thế giới tăng khoảng 62% so với năm 2024, trong khi giá vàng trong nước tăng tới 84%, gây tâm lý lo ngại bỏ lỡ cơ hội đầu tư, dẫn đến tình trạng người dân xếp hàng dài mua vàng tại nhiều cơ sở kinh doanh.

Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội Kiều Đình Cảnh cho biết, sự vận động của thị trường vàng đã vượt ra khỏi phạm vi một mặt hàng thông thường, trở thành một yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh tài chính – tiền tệ quốc gia, vì vậy đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan quản lý. Hà Nội đóng vai trò như một thị trường trung tâm, nơi tập trung mật độ lớn các cơ sở kinh doanh vàng và phản ứng nhanh trước những biến động giá.

Thống kê sơ bộ cho biết trên địa bàn Hà Nội hiện có 844 doanh nghiệp (DN) kinh doanh vàng, đá quý. Thu ngân sách từ lĩnh vực này tăng mạnh, từ hơn 800 tỷ đồng năm 2024 lên 1.251 tỷ đồng từ đầu năm 2025 đến nay.

Ông Nguyễn Tiến Minh - Phó trưởng Thuế TP Hà Nội nhấn mạnh, yêu cầu đặt ra rất cao về kiểm soát thuế và minh bạch hóa giao dịch trong một lĩnh vực nhạy cảm, dễ phát sinh rủi ro là thị trường vàng.

Ngành thuế Hà Nội cho biết, trong giai đoạn 2024 - 2025, đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ DN. Một bước tiến đáng chú ý là việc hướng dẫn và đưa vào vận hành hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, giúp DN xuất hóa đơn nhanh chóng, thuận tiện hơn so với hóa đơn điện tử có mã thông thường, đồng thời kết nối dữ liệu tức thời với cơ quan thuế.

Song qua kiểm tra thực tế cho thấy vẫn còn nhiều sai sót, như: xác định giá tính thuế chưa đúng, kê khai chi phí liên quan đến vàng nguyên liệu chưa đầy đủ, quy trình hạch toán chưa thống nhất. Các sai phạm này đã được yêu cầu điều chỉnh kịp thời nhằm tránh thất thu ngân sách.

Bên cạnh đó, qua phối hợp với cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng cho thấy nhiều tài khoản cá nhân xuất hiện dòng tiền lớn, bất thường, không phù hợp với hoạt động kinh doanh khai báo. Qua làm việc, đã có trường hợp có dấu hiệu kinh doanh vàng trái phép và được chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra.

Theo chia sẻ của ông Minh, dấu hiệu buôn lậu vàng là có, nhưng cơ quan thuế không có chức năng điều tra đến cùng. Đây là điểm nghẽn lớn trong quản lý.

Đồng bộ quản lý vàng - quản lý thuế - quản lý thanh toán

Theo thông tin từ Ngân hàng Nhà nước, mỗi năm Việt Nam tiêu thụ hơn 55 tấn vàng. Cơ quan quản lý đang dần gỡ bỏ cơ chế độc quyền, mở rộng quyền sản xuất - nhập khẩu vàng nguyên liệu và nghiên cứu mô hình Sở Giao dịch Vàng quốc gia. Tất cả những chuyển động đó đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường vàng.

Phó trưởng Thuế TP Hà Nội Nguyễn Tiến Minh cho rằng, cần hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ giữa 3 trục chính: quản lý vàng - quản lý thuế - quản lý thanh toán. Thị trường vàng hiện chịu sự giám sát của nhiều cơ quan như ngân hàng, thuế, quản lý thị trường, công an, hải quan… nhưng dữ liệu chưa được kết nối thông suốt, gây khó khăn trong phát hiện rủi ro. Việc chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực sẽ giúp nhận diện giao dịch bất thường nhanh và chính xác hơn.

Bên cạnh đó xây dựng cơ chế kiểm soát rủi ro liên cơ quan dựa trên dữ liệu hóa đơn điện tử và dữ liệu thanh toán. Ngành Thuế đề nghị, bắt buộc giao dịch vàng phải thanh toán qua ngân hàng, gắn với mã định danh đầy đủ của người mua – bán. Hệ thống mua vàng từ người dân cần được tích hợp với dữ liệu hóa đơn đầu vào để truy xuất nguồn gốc, giảm nguy cơ gian lận.

Ngoài ra, đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu rõ quyền và nghĩa vụ về hóa đơn, chứng từ khi giao dịch vàng. Hiện nhiều người vẫn giao dịch bằng tiền mặt mà không lấy hóa đơn, tạo kẽ hở cho trốn thuế và buôn lậu. Việc nâng cao nhận thức và yêu cầu hóa đơn khi mua bán vàng là giải pháp quan trọng để lấp đầy lỗ hổng.

 “Cơ quan thuế chỉ có thể phân tích dòng tiền, đối soát chứng từ và chuyển hồ sơ khi có dấu hiệu vi phạm. Để xử lý tận gốc các hành vi buôn lậu vàng, cần sự vào cuộc của lực lượng chuyên trách và hệ thống pháp lý đồng bộ” – ông Minh nhấn mạnh.

Hiện hệ thống hóa đơn điện tử toàn ngành thuế ghi nhận hàng tỷ hóa đơn mỗi năm, đòi hỏi năng lực phân tích Big Data để nhận diện bất thường. Đồng thời, các giao dịch vàng giá trị cao cần bắt buộc thanh toán qua ngân hàng, giúp xác định rõ chủ thể giao dịch và ngăn chặn dòng tiền không minh bạch.

Giới chuyên gia đánh giá, sự phối hợp liên ngành, hoàn thiện pháp lý và ứng dụng dữ liệu lớn được xác định là chìa khóa kiểm soát hiệu quả lĩnh vực kinh doanh vàng trong bối cảnh thị trường biến động mạnh.