Thu hút đầu tư vào nông nghiệp

Khoảng 6% doanh nghiệp quy mô lớn

Nhìn lại bức tranh DN đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp những năm gần đây rõ ràng là có khởi sắc, các DN đang trở thành nòng cốt trong chuỗi giá trị nông sản. Tuy nhiên, so với yêu cầu và tiềm năng to lớn của nông nghiệp Việt Nam hiện nay, thì số DN tham gia vào lĩnh vực này vẫn còn khá khiêm tốn. Để nông nghiệp Việt Nam bứt phá, phát triển mạnh hơn nữa, chúng ta vẫn cần nhiều hơn sự tham gia đầu tư của các DN, đặc biệt là các DN lớn.

Việt Nam là quốc gia có lợi thế về nông nghiệp, nhưng chủ thể sản xuất nông nghiệp vẫn là các hộ gia đình chiếm số đông nên sự phát triển của ngành nông nghiệp thiếu tính đột phá. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê (từ năm 2017-2022), tính đến ngày 31/12/2022, cả nước có 12.094 DN nông nghiệp trong tổng số 89.5876 DN cả nước đang hoạt động, chỉ chiếm gần 1,35% tổng số DN trên cả nước.

Quy mô đầu tư của các DN vào lĩnh vực nông nghiệp chủ yếu ở mức nhỏ và siêu nhỏ, chiếm đến 90%, DN nông nghiệp có quy mô vừa chỉ chiếm 4,0% và tiếp đến là DN có quy mô lớn chiếm chưa đầy 6%. Qua đó cho thấy, sự phát triển của các DN nông nghiệp trong giai đoạn vừa qua còn khá khiêm tốn so với tiềm năng, lợi thế phát triển.

Nhiều DN cho biết, những năm qua, mặc dù đã có các chính sách khuyến khích, thu hút DN đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, song thực tế thì, quá trình tham gia vẫn còn rất nhiều bất cập, khá rườm rà, trong khi phải chờ thời gian dài DN mới gặt hái được lợi nhuận.

Bà Phạm Thị Ngọc Hà - Giám đốc Công ty TNHH San Hà phản ánh, để đầu tư vào chăn nuôi, đầu tiên DN phải khảo sát, tìm kiếm mặt bằng phù hợp, hội đủ điều kiện cho cây trồng, vật nuôi mới có thể phát triển được. Tiếp theo là DN thực hiện thương lượng, đền bù hoa màu, công trình trên đất… để chuyển dịch quyền sử dụng đất, rồi đến thủ tục đầu tư, xây dựng… phải qua nhiều cơ quan và mất nhiều thời gian, công sức.

Theo bà Hà, vấn đề DN bận tâm nhất là việc xin phép xây dựng các công trình phục vụ sản xuất trồng trọt, chăn nuôi công nghệ cao trên đất nông nghiệp hiện nay khá vất vả, bởi vẫn có quan niệm DN sẽ biến đất ruộng thành đất ở. DN muốn trồng trọt, chăn nuôi ứng dụng công nghệ cao bắt buộc phải đầu tư xây dựng nhà lưới, nhà kính, chuồng trại hiện đại kể cả nơi ở cho người chăm sóc. Song việc xây dựng trên đất nông nghiệp đang là vấn đề rất khó khăn với nhiều nhà đầu tư.

“Hiện nay chúng ta đã có nhiều chính sách hỗ trợ, thúc đẩy DN đầu tư, nhưng việc tiếp cận chính sách trong thực tế rất khó khăn, như giá đất, thuế… Nếu đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp phải tham gia đấu thầu, lựa chọn nhà đầu tư sẽ rất khó thu hút DN tham gia, vì đầu tư vào nông nghiệp nhiều rủi ro, lợi nhuận thấp nhưng chi phí rất cao” - bà Hà dẫn chứng.

Cần chính sách đủ mạnh

Giới chuyên gia nhận định, thu hút đầu tư vào nông nghiệp thời gian qua dù có ghi nhận những chuyển biến nhưng vẫn chiếm tỷ trọng nhỏ, chưa tương xứng so với tiềm năng.

Đầu tư vào nông nghiệp vẫn còn thiếu yếu tố bền vững, chủ yếu đầu tư theo chiều rộng, nhờ tăng diện tích, tăng vụ và nhờ các yếu tố đầu vào truyền thống như lao động, vốn, vật tư, nguồn lực tự nhiên... nên mới chỉ tạo ra được khối lượng nhiều nhưng giá trị chưa cao, hiệu quả sử dụng đất và tài nguyên chưa nhiều.

Ngoài ra, nông nghiệp luôn là lĩnh vực đầu tư nhiều rủi ro, luôn đối diện thách thức về biến đổi khí hậu, thiên tai khó lường, hạn hán và xâm nhập mặn; dịch bệnh, giá cả thị trường biến động; sự thay đổi nhu cầu và phương thức tiêu dùng…

Thừa nhận sự tham gia của DN, doanh nhân vào kinh tế nông nghiệp còn khá khiêm tốn, TS Vũ Mạnh Hùng - Vụ trưởng Vụ NNPTNT, Ban Kinh tế Trung ương chỉ rõ, một trong những nguyên nhân chính đó là chưa có chính sách thực sự đủ mạnh để tạo sức hút, thúc đẩy DN hướng vào lĩnh vực nông nghiệp. Theo ông Hùng, chính sách phát triển DN nông nghiệp chủ yếu tập trung vào hỗ trợ, ưu đãi như: hỗ trợ đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng; hỗ trợ giao đất, cho thuê đất; ưu đãi tín dụng; hỗ trợ vốn, giống khi gặp khó khăn do thiên tai, dịch bệnh; hỗ trợ về chế biến sản phẩm; khuyến khích, thu hút đầu tư tư nhân; hỗ trợ chuyển giao công nghệ mới.

“Chính sách hỗ trợ như vậy được xem là khá toàn diện, tuy nhiên tính đồng bộ của chính sách, mức độ hỗ trợ của chính sách chưa tốt; đôi khi khâu tổ chức triển khai còn chậm, nguồn lực bố trí cho triển khai chính sách khá khó khăn...” - ông Hùng nhận định đồng thời nêu quan điểm, để phát triển số lượng và chất lượng DN nông nghiệp thời gian tới sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào chính sách, từ đó thúc đẩy hình thành nhiều DN nông nghiệp, đặc biệt là việc chuyển dịch từ khu vực hộ kinh doanh nông nghiệp, hộ đại điền sang hoạt động theo loại hình DN, từng bước thúc đẩy hoạt động kinh tế nông nghiệp phi chính sách sang chính thức....

Theo TS Trần Thị Hồng Minh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM), cần tổ chức thực hiện thực chất, hiệu quả hơn các quan điểm, mục tiêu, giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển DN nông nghiệp. Trong đó, tăng cường các chính sách về hỗ trợ tiếp cận nguồn vốn cho DN nông nghiệp, HTX nông nghiệp, tạo điều kiện tốt hơn trong tiếp cận vốn tín dụng từ khu vực ngân hàng thương mại cũng như từ các quỹ hỗ trợ đầu tư.

Bà Minh đặc biệt lưu ý đến các chính sách hỗ trợ về tạo quỹ đất, quy hoạch các vùng đất sản xuất nông nghiệp, vùng nguyên liệu minh bạch, ổn định. Nhà nước cần sớm có các chính sách tích tụ ruộng đất, tập trung đất đai, sớm hình thành thị trường quyền sử dụng đất đặc biệt là đất nông nghiệp để các DN có cơ hội phát triển và mở rộng sản xuất, đảm bảo hài hòa lợi ích của nhà nước, người nông dân và DN. “Nhà nước tiếp tục hoàn thiện thể chế, khung khổ pháp luật về đăng ký kinh doanh tạo thuận lợi cho DN nông nghiệp khi gia nhập thị trường. Đẩy mạnh cải cách quy định về điều kiện kinh doanh theo hướng tạo thuận lợi thực chất cho các DN nông nghiệp. Một định hướng quan trọng là cần sớm tạo cơ chế thử nghiệm cho phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp. Khuyến khích các hộ kinh doanh nông nghiệp chuyển đổi thành lập DN” - bà Minh đề xuất.