Tự do trên mạng không đồng nghĩa với vô trách nhiệm

Tin giả bủa vây

Ngày 26/7, NSƯT Kim Tử Long đã phải livestream để giải thích với bạn bè và người hâm mộ, bởi chỉ trong một thời gian ngắn anh nhận được hàng trăm cuộc điện thoại hỏi thăm sức khỏe. Nguyên nhân là bởi trước đó, một số tài khoản mạng xã hội đưa tin sai sự thật về tình trạng sức khỏe của nghệ sĩ Kim Tử Long khiến anh vô cùng bức xúc.

"Một số kênh đưa tin tôi bị chấn thương, có u trong não. Điều đó khiến những người yêu thương tôi hoang mang. Từ hôm 25/7 tới giờ, tôi nhận cả trăm cuộc điện thoại hỏi thăm. Tôi mong các kênh tin tức gỡ bài đăng xuống bởi điều đó ảnh hưởng tới cuộc sống, việc làm của tôi" - nghệ sĩ Kim Tử Long nói trên kênh cá nhân của mình.

Được biết, hình ảnh nghệ sĩ Kim Tử Long nằm trên giường bệnh lan truyền trên mạng xã hội chỉ là một cảnh quay trong bộ phim mới, nhưng bị gán ghép rồi đưa tin sai sự thật nhằm câu view, câu like.

Trước đó, ca sĩ Thái Thùy Linh cũng trở thành nạn nhân của tin giả khi cô chia sẻ sự xót xa với hình ảnh một nhóm trẻ em đứng trên mũi tàu đang tham quan Vịnh Hạ Long với dòng chú thích đây là khoảnh khắc cuối cùng trước khi tàu bị lật. Không chỉ ca sĩ Thái Thùy Linh mà nhiều fanpage cũng đăng tải lại bức ảnh này.

Ngay sau đó, anh T.N - chủ nhân của bức ảnh đã bức xúc lên tiếng cho biết, đây là ảnh chụp các cháu trong chuyến du lịch Hạ Long của gia đình vào tháng 8/2024. Thế nhưng bức ảnh đã bị nhiều trang tin không chính thống lấy lại rồi xuyên tạc là nạn nhân vụ lật tàu Vịnh Xanh 58. Anh T.N đã liên hệ với ca sĩ Thái Thùy Linh và các fanpage để yêu cầu gỡ bức ảnh này xuống và đính chính sự việc.

Không chỉ là tin giả và tin sai sự thật, nhiều nội dung được tạo bởi AI cũng đang góp phần gây nhiễu loạn thông tin khiến người đọc hoang mang. Sự bùng nổ của công nghệ AI đã mở ra nhiều cơ hội sáng tạo nội dung, nhưng đồng thời cũng trở thành công cụ mới cho những người trục lợi bằng cách lan truyền thông tin sai sự thật.

Từ những video “deepfake” gán ghép hình ảnh, giọng nói người nổi tiếng, đến các bài viết thêu dệt các câu chuyện giật gân, cảm động hay gây sốc- tất cả đều dễ dàng được tạo ra chỉ trong vài phút từ AI. Đặc biệt, trong bối cảnh mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, các thông tin sai lệch càng lan truyền với tốc độ chóng mặt.

Ngoài một phần nguyên nhân xuất phát từ tâm lý chuộng tin sốc, tin giật gân của người dùng thì thuật toán của các nền tảng mạng xã hội cũng góp phần cho tin giả lan rộng. Các thuật toán này thường ưu tiên hiển thị những nội dung gây tương tác cao bao gồm like, share, comment mà không phân biệt đúng sai.

Có thể nói chính sự “ưu tiên” vô cảm của các thuật toán, cộng với thói quen tiêu dùng thông tin thiếu chọn lọc, đã tạo điều kiện để tin giả, tin sai sự thật và nội dung do AI tạo ra "bủa vây" người đọc trên không gian mạng.

Cần một “tấm lọc thông tin”

Không ít người đã nhầm lẫn giữa thật - giả, dẫn đến mất niềm tin vào truyền thông chính thống. PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng, khi nhiều người bị cuốn vào thế giới của những dòng tin sai lệch, những đoạn video được dựng bằng công nghệ nhưng gắn mác "sự thật", rồi vô tình tin vào những điều không có thật và nghi ngờ chính những điều cần tin. Đây thực sự là điều đáng lo ngại.

Để kiểm soát và ngăn chặn tình trạng này, không thể một sớm một chiều mà cần một chiến lược đồng bộ và bài bản. Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, trước hết là cần sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của các cơ quan quản lý nhà nước trong việc phát hiện, xử lý nhanh các tài khoản phát tán thông tin giả, có chế tài nghiêm khắc với hành vi lợi dụng công nghệ để thao túng nhận thức cộng đồng.

Thế nhưng quan trọng hơn, chính mỗi cá nhân cần trở thành một "tấm lọc thông tin" có ý thức, không chia sẻ khi chưa xác thực, không lan truyền khi chưa hiểu rõ. Các nền tảng mạng xã hội cũng cần phải có trách nhiệm với cộng đồng mình đang vận hành, không thể buông lỏng thuật toán chỉ vì lượt xem và tương tác.

Và trên hết, văn hóa ứng xử trong không gian mạng cần được xây dựng từ nền tảng giáo dục và truyền thông - để mỗi người, đặc biệt là người trẻ, hiểu rằng tự do trên mạng không đồng nghĩa với thiếu trách nhiệm.

“Tôi cho rằng việc nâng cao năng lực nhận diện và chọn lọc thông tin cho giới trẻ không thể chỉ dừng lại ở những lời kêu gọi, cảnh báo hay một vài buổi tuyên truyền rải rác. Chúng ta cần nhìn nhận thẳng thắn rằng: thế hệ trẻ hiện nay đang sống trong một môi trường số quá nhanh, quá rộng và quá dễ khiến người ta đánh mất phương hướng. Họ không thiếu thông tin, nhưng rất thiếu công cụ để sàng lọc; không thiếu kết nối, nhưng dễ lạc lõng trong mê cung của những luồng dữ liệu trái chiều” - ông Sơn nhấn mạnh.

Vậy thì giải pháp căn cơ nhất, theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn chính là xây dựng một nền tảng văn hóa số có chiều sâu và bền vững. Chúng ta cần đưa giáo dục về kỹ năng số và tư duy phản biện vào học đường một cách bài bản - không chỉ là dạy cách sử dụng công nghệ, mà phải dạy cách đặt câu hỏi trước mọi thông tin, cách tự kiểm chứng và không dễ bị dẫn dắt.