Từ khóa, thế hệ và dịch chuyển
Mỗi năm qua đi đều để lại những bản tổng kết quen thuộc: những con số, những sự kiện, những biến động lớn nhỏ. Song song với đó, còn có một dạng biên niên khác âm thầm hơn: các từ khóa được gõ vào ô tìm kiếm. Chúng không được tạo ra để làm báo cáo, mà xuất hiện từ nhu cầu biết, hiểu và tự điều chỉnh của con người.
Nhìn vào các báo cáo xu hướng tìm kiếm năm 2025, Internet hiện ra như một tầng hiện thực song song của đời sống xã hội, nơi con người học tập, lao động, giao tiếp và tham gia vào không gian chung. Từ đó, các từ khóa nổi bật không đơn thuần phản ánh sự tò mò nhất thời, mà phác lộ những dịch chuyển sâu trong cách xã hội tổ chức và vận hành đời sống của mình.
Sự nổi lên của các từ khóa liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI) là một dấu hiệu rõ rệt. AI không còn được nhìn như một phát minh xa lạ, mà như một tác nhân trực tiếp can dự vào năng lực cá nhân. Người ta tìm kiếm AI để hỏi xem nó có thể làm thay mình điều gì, hỗ trợ mình đến đâu, và liệu sự hiện diện của nó có buộc con người phải định nghĩa lại khái niệm lao động, sáng tạo và giá trị tri thức hay không. Đằng sau những thao tác tìm kiếm ấy là một cuộc thương lượng âm thầm giữa con người và máy móc, giữa khát vọng tối ưu hóa và nỗi lo bị thay thế.
Song hành với đó là sự gia tăng của các từ khóa liên quan đến lừa đảo, giả mạo, mất an toàn thông tin hay rủi ro thiên tai. Con người tìm kiếm không chỉ để biết, mà để phòng ngừa. Hành vi tìm kiếm, trong trường hợp này, mang dáng dấp của một phản xạ sinh tồn trong môi trường số, nơi an toàn không còn là điều mặc định, mà phải được trang bị bằng kiến thức và sự cảnh giác.
Đáng chú ý là sự xuất hiện dày đặc của các từ khóa liên quan đến chính sách và quản lý xã hội. Khi những từ như “sáp nhập”, “sắp xếp”, “tinh gọn bộ máy” trở thành mối quan tâm phổ biến, điều đó cho thấy các quyết định vĩ mô đã đi sâu vào đời sống thường nhật. Người ta tìm kiếm để hiểu xem những thay đổi ấy sẽ tác động thế nào đến không gian sống, căn cước địa phương và cảm thức gắn bó với nơi chốn của mình.
Trong bức tranh ấy, ngôn ngữ do Gen Z tạo ra nổi lên như một lớp màu riêng. Những cách gọi mới, những cụm từ sáng tạo như “concert quốc gia”, “khối nghỉ hè”…, hay các biến thể pha trộn Việt - Anh thường bị nhìn như trào lưu thoáng qua, nhưng thực chất phản ánh nhu cầu tái cấu trúc ngôn ngữ để diễn đạt những trải nghiệm mà hệ từ vựng cũ không còn đủ sức bao quát. Gen Z không chờ được trao ngôn ngữ, mà tự tạo lấy nó; không chỉ dùng lời nói để giao tiếp, mà để nhận diện nhau, xác lập cộng đồng và gián tiếp đặt lại những chuẩn mực diễn ngôn vốn được coi là ổn định.
Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở câu chuyện của người trẻ, bức tranh sẽ chưa đủ rộng. Cùng với những từ khóa sáng tạo ấy là một dòng tìm kiếm khác, lặng lẽ hơn nhưng bền bỉ: các từ khóa liên quan đến kỹ năng số căn bản, thủ tục hành chính trực tuyến, định danh điện tử, dịch vụ công số. Chúng phản ánh một thực tế đang diễn ra khi chuyển đổi số được đẩy nhanh và mô hình chính quyền hai cấp đi vào hoạt động. Trong dòng chảy ấy, người trung niên và người cao tuổi không còn là những chủ thể đứng ngoài, cũng không chỉ là đối tượng được “hướng dẫn”. Họ tìm kiếm để học cách sử dụng công nghệ, để hoàn thành một thủ tục, để tiếp tục hiện diện đầy đủ trong đời sống công dân.
Phong trào Bình dân học vụ số, nhìn từ đây, đánh dấu một chuyển động văn hóa - xã hội mang tính nền tảng. Ở đó, việc học công nghệ không còn là lựa chọn, mà trở thành điều kiện để tiếp tục hiện diện trong đời sống chung. Khoảng cách thế hệ, vì thế, được xác lập không bởi tuổi tác, mà bởi năng lực tiếp cận và làm chủ các công cụ của thời đại.
Nhìn từ điểm cuối của năm 2025, các từ khóa không còn tồn tại rời rạc, mà kết nối thành một bức tranh chung về sự dịch chuyển của xã hội. Đây cũng là thời điểm tròn 30 năm Internet chính thức vào Việt Nam. Internet hôm nay không còn là không gian của riêng người trẻ, mà là mặt bằng chung nơi mọi thế hệ buộc phải hiện diện và thích ứng.
Chính ở đây, trục nhìn cần được dịch chuyển: từ việc quan sát ngôn ngữ của Gen Z sang việc nhận diện khả năng thích ứng của toàn xã hội. Người trẻ sáng tạo ngôn ngữ để tái định nghĩa thế giới của mình; các thế hệ đi trước học cách tiếp cận công nghệ để không bị đứng bên lề. Hai chuyển động đó không đối lập, mà bổ sung cho nhau, cùng tạo nên nhịp đi của xã hội trong kỷ nguyên số.
Những từ khóa của năm 2025, do vậy, vừa lưu lại dấu vết của tìm kiếm, vừa là chỉ dấu của ý chí thích nghi. Chúng phác họa một xã hội đang học cách đi cùng nhau trong quá trình chuyển đổi - chậm nhanh khác nhau, nhưng không ai đứng ngoài. Đó là câu chuyện của thế hệ, và cũng là câu chuyện của sự dịch chuyển đang diễn ra ngay trong hiện tại.
