Viện Nghiên cứu Toán cao cấp Việt Nam: Nâng tầm cao toán học
Năm 2010 có thể nói là một năm đặc biệt với ngành Toán học nước nhà. Như là sự ngẫu nhiên đầy dự cảm cho một vận hội phát triển mới của ngành khoa học cơ bản quan trọng và chủ đạo của nước nhà, Chương trình trọng điểm Quốc gia về phát triển Toán học giai đoạn 2010 đến 2020 được Chính phủ ký phê duyệt ngày 17/8/2010 trùng với thời điểm GS Ngô Bảo Châu được trao Giải thưởng Fields danh giá. Rồi chỉ vài tháng sau, ngày 23/12/2010, Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán được thành lập - một giải pháp trung
GS Trần Văn Nhung (Ảnh: VTC).
Trong lễ kỷ niệm 5 năm thành lập Viện Toán cao cấp vừa diễn ra tuần trước, GS Trần Văn Nhung- nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT, hiện đang là Phó trưởng ban điều hành Chương trình trọng điểm quốc gia về phát triển Toán học đã ví von: “5 năm mới bấy nhiêu ngày/ mà nay Toán học đổi thay đã nhiều”.
Toán học VN hiện đại là một trong những ngành khoa học cơ bản đã được chú trọng đặt nền móng phát triển từ giữa thế kỷ 20. Theo GS Trần Văn Nhung, phải kể đến tầm nhìn của Thủ tướng Phạm Văn Đồng và công lao đặt nền móng xây dựng và phát triển của GS Tạ Quang Bửu, GS Lê Văn Thiêm, GS Hoàng Tụy… và các nhà khoa học của Viện Toán học (thuộc Viện Hàn lâm khoa học công nghệ VN) và Hội Toán học VN.
Cũng chính nền móng vững vàng của nền toán học nước nhà với tên tuổi nhiều nhà khoa học lớn đã đào tạo ra đội ngũ các thầy cô dạy toán giỏi để rồi từ các thầy cô, nhiều thế hệ học sinh giỏi toán VN đã đạt được những thành tích vang dội tại các cuộc thi Olympic Toán học quốc tế.
GS Ngô Bảo Châu là học trò đặc biệt xuất sắc từ những lớp chuyên toán mà các GS Toán học đã dày công vun đắp. Cho nên, phải nói rằng, Chương trình trọng điểm quốc gia về phát triển Toán học và Viện nghiên cứu cao cấp về Toán được sinh ra từ chính nền Toán học VN. Và sự phát triển của 2 tổ chức này trong 5 năm qua chính là sự kế thừa để đưa Toán học VN tiếp tục phát triển, làm hiện đại hóa hơn nền Toán học nước nhà.
GS Trần Văn Nhung nhớ lại, ngay sau khi kết thúc thắng lợi cuộc thi Olympic Toán quốc tế lần đầu tiên được tổ chức tại VN (IMO 2007, mà lúc ấy ông là Thứ trưởng Bộ GD-ĐT được phân công làm Trưởng BTC, với sự tham dự của 93 nước và vùng lãnh thổ), các GS Toán học Ngô Việt Trung, Lê Tuấn Hoa, Hà Huy Khoái,... đã có sáng kiến tổ chức cuộc gặp mặt tại Hà Nội giữa các nhà toán học VN ở trong và ngoài nước đã tham gia chọn đề và chấm thi cho IMO 2007 để trao đổi, rút kinh nghiệm và tăng cường hợp tác toán học.
Khi tham dự cuộc gặp gỡ này, GS Nguyễn Thiện Nhân khi ấy đang là Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ GD-ĐT đã đặt câu hỏi: Lần này Đoàn học sinh ta đạt thành tích cao nhất từ trước đến nay, giành 3 HCV và 3 HCB, xếp thứ ba toàn đoàn, chỉ sau Nga và Trung Quốc. Thế còn Toán học hiện đại, Toán học cao cấp của VN đứng thứ mấy? GS Lê Tuấn Hoa (Viện trưởng Viện Toán học VN) trả lời: VN đứng khoảng thứ 60-70! (Đây là câu trả lời áng chừng, theo GS Trần Văn Nhung sau đó khi các nhà khoa học tính toán chi tiết theo các tiêu chí khoa học thì Toán học VN lúc ấy đứng khoảng thứ 50-55 trên thế giới).
Với tâm trạng băn khoăn, GS Nguyễn Thiện Nhân đề nghị: Về mặt dân số hiện VN đứng thứ 13 trên thế giới. Toán học góp phần xây dựng nền tảng cho các khoa học khác. Chúng ta phải phấn đấu làm sao để sau 10-20 năm nữa toán học nước nhà phải có vị trí cao hơn, xứng đáng hơn trên thế giới, ví dụ được nâng lên khoảng 10-20 bậc trong bảng xếp hạng mà các giáo sư vừa nhắc đến. Điều quan trọng là Toán học VN phải phát triển lên tầm cao mới, xứng đáng với khả năng tư duy trừu tượng của người VN và có đóng góp xứng đáng để phát triển kinh tế, xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Chính phủ sẽ tạo điều kiện để các nhà toán học VN xây dựng, phát triển và ứng dụng toán học.
Cuộc gặp gỡ giữa các nhà toán học VN và ý kiến của Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân khi ấy đã nảy sinh ý tưởng về một chương trình hành động vì sự phát triển của nền toán học VN. Theo lời kể của GS Trần Văn Nhung, sau đó ông đã chủ động tổ chức ngay một cuộc họp tại Bộ GD-ĐT giữa đại diện của Bộ, BCH Hội Toán học VN, các trường, Viện... để bàn dự thảo một chương trình hành động.
Bộ GD-ĐT đã ra quyết định thành lập một số ban để bắt đầu ngay công việc. Ban Chỉ đạo gồm GS Nguyễn Thiện Nhân (Trưởng ban), GS Đào Trọng Thi, PGS Hoàng Văn Phong và ông Nguyễn Việt Hồng... Được Bộ GD-ĐT tài trợ một đề tài NCKH cấp Bộ, sau hơn 2 năm làm việc tích cực và bền bỉ của Ban soạn thảo, được sự góp ý của đông đảo các nhà toán học trong và ngoài nước, Chương trình trọng điểm quốc gia phát triển Toán học giai đoạn 2010 đến 2020 đã được Chính phủ phê duyệt tháng 8/2010 và đến tháng 12/2010 thì Chính phủ ký quyết định thành lập Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán như đã nói ở trên (cả 2 quyết định này đều được GS Nguyễn Thiện Nhân khi ấy đang là Phó Thủ tướng Chính phủ ký).
PV: Thưa GS Trần Văn Nhung, cái được lớn nhất sau 5 năm ra đời Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán là gì? Viện có ý nghĩa như thế nào trong sự phát triển của nền toán học VN?
GS. Trần Văn Nhung: Viện đã tạo dựng được một môi trường học thuật và làm việc tiên tiến, được cộng đồng toán học trong nước và quốc tế đánh giá cao; đây là thành công trong việc thực hiện giải pháp đưa Viện thành một cơ sở hỗ trợ cho các hoạt động nghiên cứu và đào tạo đỉnh cao về Toán học cho các giảng viên đại học, các nhà toán học, các tân tiến sĩ, các nghiên cứu sinh đến thực hiện các ý tưởng, các đề tài nghiên cứu toán học xuất sắc, có ý nghĩa khoa học và ứng dụng cao. Các hoạt động khoa học của Viện có tác động rất tích cực đến việc giảng dạy và nghiên cứu tại các cơ sở giáo dục đại học.
Có thể đưa ra những con số như: Trên 6.800 lượt giảng viên đại học, cán bộ nghiên cứu, NCS, học viên cao học, SV đã được trang bị thêm kiến thức mới, có cơ hội trao đổi chuyên môn với các nhà khoa học hàng đầu trong nước và thế giới. Tạo không khí học thuật và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học trong các giảng viên trẻ. Ngày càng có nhiều ứng viên tại Viện là NCS, học viên cao học hoặc vừa tốt nghiệp đại học nhưng đã có công bố quốc tế.
Chương trình và Viện đã góp phần đáng kể vào sự phát triển của nền toán học VN trên các phương diện: Nghiên cứu tầm cao, liên kết nghiên cứu quốc tế, liên kết nghiên cứu trong nước, khích lệ tinh thần học tập, nghiên cứu toán học và đào tạo bồi dưỡng thế hệ kế tiếp. Cùng với các đòn bẩy thúc đẩy khác như chương trình NAFOSTED, hoạt động của Viện đã đáp ứng được kỳ vọng phát triển bậc cao của Toán học ở VN.
Sau 5 năm hoạt động, Viện được cộng đồng toán học quốc tế đánh giá như thế nào, thưa GS?
- Trong 5 năm, Viện đã đón 150 lượt các nhà toán học quốc tế từ 18 quốc gia, 47 lượt các nhà toán học người Việt Nam ở nước ngoài tới làm việc tại Viện. Trong đó có nhiều nhà toán học nổi tiếng thế giới, đặc biệt có 3 GS được giải Fields và 1 GS được giải Abel. Đây là kết quả rất tốt của nhóm giải pháp mời các nhà Toán học hàng đầu thế giới là người nước ngoài, người VN ở nước ngoài, người VN đang công tác ở nước ngoài về VN giảng dạy, nghiên cứu, thực hiện các đề tài Toán học trọng điểm, các đề tài nghiên cứu chung.
Tháng 5/2013 Viện đã được Hội Toán học châu Âu công nhận là một “Trung tâm xuất sắc khu vực đang phát triển” giai đoạn 2013-2017, với mục tiêu khuyến khích và hỗ trợ Viện trở thành hạt nhân phát triển Toán học trong khu vực và trên thế giới.
Thưa GS, Viện Toán cao cấp có vai trò thế nào trong sự phát triển của các nhà Toán học VN những năm qua, đặc biệt là những nhà khoa học trẻ?
- Số lượng bài báo và công bố quốc tế của nghiên cứu viên tới Viện làm việc tăng lên theo các năm: 2012 có 14 ấn phẩm và 40 tiền ấn phẩm; 2013 có 19 ấn phẩm và 49 tiền ấn phẩm; 2014 có 41 ấn phẩm và 60 tiền ấn phẩm; 11 tháng năm 2015 đã có 33 ấn phẩm và 56 tiền ấn phẩm. Hầu hết các tiền ấn phẩm sau đó được hoàn thiện và đều đăng trên các tạp chí ISI. Theo NAFOSTED, trong 3 năm qua số lượng công trình toán học công bố quốc tế tăng khoảng 20%/năm; số lượng bài báo quốc tế về toán của các nhà toán học VN ở trong nước giai đoạn 2010-2015 đã tăng gấp đôi so với giai đoạn 2005-2010. Ngày càng nhiều ứng viên nghiên cứu trẻ tại Viện đã có công bố quốc tế. Viện NCCCT đã có đóng góp và tác động hữu hiệu để tăng nhanh công bố quốc tế về toán học.
Qua 5 năm, những nhà nghiên cứu đã từng làm việc nhiều ở nước ngoài và các khách mời quốc tế sau khi đến làm việc hoặc thăm Viện đều có chung một cảm tưởng: Nơi đây có môi trường học thuật không khác gì các viện nghiên cứu tiên tiến ở các nước phát triển. Khách quốc tế đến thăm và làm việc tại Viện đã thực sự có tác động đến các nhóm làm việc vì ngoài việc cùng nghiên cứu với một nhóm trong nước, họ còn tạo dựng được các hướng nghiên cứu mới. 100% nghiên cứu viên trong nước sau khi rời Viện đều tiếp tục gửi hồ sơ đăng ký xin được đến làm việc lại tại Viện. Hầu hết các nghiên cứu viên trong thời gian làm việc tại Viện đều có tiền ấn phẩm trên lĩnh vực nghiên cứu của mình, sau đó được hoàn thiện và đều đăng trên các tạp chí ISI…
Trân trọng cảm ơn GS!
