Bia cổ bị lãng quên

Bia cổ được trưng dụng làm… tường rào

Theo cứ liệu lịch sử từ Phòng Văn hóa và Du lịch huyện Triệu Sơn, danh nhân Lê Thì Hải được người bác là Lê Thì Hiến (1610-1675) làm quan chức Thái tể, tước Hào Quận công nuôi dạy nên người. Đến tuổi tráng niên, ông được sung vào quân ngũ, lãnh đạo đội quân tiên phong, đánh đuổi quân giặc, làm chúng kinh hồn bạt vía, đồng thời lại có công thuyết phục tù binh quy hàng rất đông. Do đó, ông được triều đình cho kết duyên cùng Quận chúa và ban cho tước Công, rồi lại được ủy nhiệm nắm giữ đội kỵ binh trấn giữ trấn Cao Bằng, chinh chiến đánh đuổi nhà Mạc, quản lý một vùng rộng lớn, từ đó đánh xuống Thái Nguyên, dựa vào những nơi trọng yếu tiến lên đánh chiếm “Tuyên - Lạng - Bắc” (tức Tuyên Quang, Lạng Sơn, Bắc Kạn), uy danh lừng lẫy.

Chinh chiến, giúp triều đình đánh đông dẹp bắc lập nhiều công lao, Lê Thì Hải lúc đương triều đã từng được giữ chức Phụng sai Kinh Bắc xứ Trấn thủ quan, Nam quân Đô đốc phủ Tả đô đốc Thiếu bảo, tước Thạc Quận công.

Ông mất vào năm 1710, thọ ngoài 70 tuổi. Sau khi mất, triều đình đã cho xây dựng lăng mộ và lập đền thờ ông tại quê hương, thôn Đông, xã Phú Hào, huyện Lôi Dương, nay thuộc xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Đây là khu di tích khá quy mô bề thế, tuy nhiên trải qua bao thăng trầm, biến động của thời gian, sự tàn phá của chiến tranh và thiên nhiên hiện nay chỉ còn lại 2 tấm bia cổ bằng đá.

Hiện 2 tấm bia đá cổ thuộc Di tích Lịch sử văn hóa Lê Thì Hải trong Quần thể Di tích lịch sử, nghệ thuật Quốc gia bia và lăng mộ Lê Thì Hiến nằm trên mảnh đất rộng gần 1.000m2 của gia đình anh Dương Bá Hùng ở thôn 2, xã Thọ Phú, huyện Triệu Sơn (Thanh Hóa) đang bị xuống cấp. Trong đó, một tấm đang được anh Hùng trưng dụng để làm… tường rào, tấm còn lại nằm chơ vơ giữa khu chăn nuôi gia súc của gia đình anh Hùng cùng nhiều hộ dân khác. Thực tế này đang khiến cho người dân, du khách thập phương cũng như giới nghiên cứu khoa học lịch sử, văn hóa không khỏi xót xa, bức xúc.

Người dân sẵn lòng trả đất di tích?

Được biết, tấm bia cổ lớn đang bị người dân dùng như một phần của bức tường rào có niên đại Vĩnh Thịnh thứ 6 (1710) ghi lại công trạng của các vị tướng họ Lê. Bia được làm bằng 6 phiến đá ghép lại với nhau tạo nên một tấm bia lớn dài 500cm, rộng 290cm, dày 20cm dựng trên một bệ đá nguyên khối cao 50cm dày 50cm, dài 510cm. Bệ đá giật tam cấp khắc hoa văn hình cánh sen. Phần trên là mái đá úp liền tạo thành mũ liên kết với phần thân bia kiểu nhà 4 mái cong nhô ra che kín hai phần mặt bia trước và sau, trên bờ mái có chạm hoa văn đơn giản. Ở phần giữa thân bia chạm một đường viền hoa văn phân ra 2 nội dung bia riêng biệt. Mỗi bên tên bia chạm 2 con phượng chầu vào. Diềm bia chạm hoa cúc leo cách điệu xen lẫn rồng, mây. Nằm cách đó không xa trong khu vườn nuôi thả gà, vịt là tấm bia thứ 2. Bia gồm 3 phần mũ, thân và đế bia, cao khoảng hơn 2m, rộng 1,95m được chạm khắc tinh xảo, các hàng chữ Hán cổ còn ghi rõ công lao hiển hách của danh tướng Lê Thì Hải.

Người dân địa phương cho hay, tình trạng 2 tấm bia cổ này bị xâm hại đã diễn ra từ nhiều năm nay, nhưng các cơ quan chức năng và chính quyền tại địa phương vẫn không có giải pháp để bảo vệ. Dường như họ đã quên mất sự tồn tại của 2 tấm bia cổ ở đây.

Anh Dương Bá Hùng - hộ dân đang dùng tấm bia lớn như một phần cho bờ tường rào của gia đình cho biết: “Gia đình tôi đã sống trên mảnh đất này nhiều đời nay. Mặc dù có xây bờ tường rào tiếp giáp vào tấm bia nhưng chúng tôi vẫn ý thức được giá trị lịch sử, văn hóa to lớn của 2 tấm bia nên vẫn thường bảo vệ, giữ gìn. Đã rất nhiều lần chúng tôi đề nghị với chính quyền phương án: Nếu có thể bố trí cho gia đình mảnh đất khác, hỗ trợ xây nhà, gia đình tôi sẵn sàng chuyển đi, nhường đất lại để Nhà nước tu bổ, tôn tạo, bảo vệ Khu Di tích và 2 tấm bia này”.

Còn Chủ tịch UBND xã Thọ Phú - ông Nguyễn Xuân Quy, cho biết: Vào năm 2008 và 2009, sau nhiều lần cấp xã đề nghị, huyện Triệu Sơn và Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Thanh Hóa đã trình Bộ VHTTDL đồng ý cho địa phương được làm Nhà bia để che mưa, che nắng cho 2 tấm bia ở di tích Lê Thì Hải và bia ở di tích Lê Thì Hiến nhưng do vướng mắc về quy hoạch, về đất đai và kinh phí nên khu nhà bia không thể thi công được. Trong khi đó, quỹ đất của địa phương chưa thể bố trí được nguồn đất tái định cư cho gia đình anh Dương Bá Hùng. Đây là nguyên nhân chính khiến chính quyền xã lúng túng trong việc quản lý, bảo vệ di tích.

Ông Nguyễn Xuân Quy - Chủ tịch UBND xã Thọ Phú cho biết, mới đây UBND huyện Triệu Sơn đã giao cho xã tiến hành dọn vệ sinh, bảo quản xung quanh khu vực 2 tấm bia đá. Đồng thời, huyện sẽ báo cáo UBND tỉnh Thanh Hóa sớm có phương án xử lý, đầu tư, tu sửa, phát huy giá trị của di tích. Gia đình anh Dương Bá Hùng đã đồng thuận tiến hành dỡ bỏ khu chăn nuôi gần sát với tấm bia ghi lại công lao của danh tướng Lê Thì Hải trong thời gian sớm nhất.