Các dấu hiệu nhận biết bệnh trầm cảm vị thành niên

PGS. TS. Bùi Quang Huy (Chủ nhiệm khoa Tâm thần, Bệnh viện Quân y 103) cho biết, gần đây tình trạng tự tử ở tuổi vị thành niên nước ta đang ngày càng gia tăng, nguyên nhân lớn là do mắc trầm cảm.

Vì vậy, cha mẹ cần quan tâm các biến đổi tâm thần của lứa tuổi ở ranh giới mong manh giữa trẻ em và người lớn, để kịp thời phát hiện và điều trị bệnh trầm cảm ở tuổi vị thành niên.

Dấu hiệu nhận biết

Trầm cảm ở vị thành niên về cơ bản cũng giống với trầm cảm ở người trưởng thành. Giai đoạn trầm cảm kéo dài ít nhất 2 tuần, trong đó phải có ít nhất 1 trong 2 triệu chứng chủ yếu là khí sắc giảm hoặc mất hứng thú/sở thích cho hầu hết các hoạt động. Khí sắc có thể bị kích thích nhiều hơn buồn, nghĩa là có một thời điểm trong ngày, bệnh nhân nổi cáu vô cớ. Ngoài ra, bệnh nhân cần biểu hiện ít nhất 4 trong số các biểu hiện sau: Thay đổi cảm giác ngon miệng hoặc khối lượng cơ thể (ăn ít hoặc ăn nhiều, sút cân hoặc tăng cân), rối loạn giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều) và hoạt động tâm thần vận động chậm chạp (hoặc kích động), giảm sút năng lượng, cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi, khó suy nghĩ, tập trung hoặc ra quyết định, ý nghĩ tái diễn về cái chết hoặc ý nghĩ, kế hoạch và hành vi tự sát.

Điểm khác biệt lớn nhất của trầm cảm ở vị thành niên so với người lớn là hay cáu gắt, học hành sút kém và thường xuyên nghĩ về cái chết. Từ ý nghĩ về cái chết (mình chết quách đi cho đỡ khổ), bệnh nhân sẽ nhanh chóng có kế hoạch thực hiện hành vi tự sát.

Điều trị thế nào?

Điều trị trầm cảm ở vị thành niên cũng giống như trầm cảm ở người lớn, nghĩa là tốt nhất là được điều trị nội trú trong bệnh viện hoặc khoa tâm thần. Lý do là vị thành niên bị trầm cảm hay tự sát nên nếu để ở nhà sẽ rất khó quản lý và phòng hành vi tự sát của bệnh nhân. Bệnh nhân cần được dùng thuốc chống trầm cảm:

Clomipramin

Là thuốc chống trầm cảm 3 vòng nhưng tác dụng chủ yếu trên hệ serotonin, vì vậy, ngoài tác dụng chống trầm cảm, thuốc còn có hiệu quả cao trong điều trị các rối loạn ám ảnh. Hiệu quả chống trầm cảm và ám ảnh của clomipramin xuất hiện sớm và tốt hơn so với các thuốc chống trầm cảm TCA và SSRI khác.

Tác dụng phụ chủ yếu của clomipramin trên dạ dày, ruột với các triệu chứng như buồn nôn, nôn, đầy bụng... Các triệu chứng này hết nhanh chóng sau 1-2 tuần điều trị. Nên uống thuốc sau bữa ăn và uống sữa tươi để hạn chế tác dụng phụ này.

Để bệnh nhân kịp thích ứng với thuốc cần tăng từ từ liều dùng: bắt đầu bằng liều thấp, sau đó cứ 3 ngày thì tăng liều thêm cho đến khi đạt liều điều trị. Thời gian bán hủy của clomipramin dài nên có thể uống thuốc một lần mỗi ngày.

Nên kết hợp clomipramin với piracetam để hạn chế tác dụng phụ của thuốc. Nếu điều trị ngoại trú, nên bắt đầu đợt điều trị vào cuối tuần để hạn chế ảnh hưởng của thuốc đến việc học tập của bệnh nhân.

Mirtazapin

Thuốc tác dụng trên hệ serotonin và adrenalin, vì thế ít tác dụng phụ hơn. Bất lợi chủ yếu là an dịu (buồn ngủ), ăn nhiều, rất thích hợp cho bệnh nhân có lo âu, mất ngủ nặng, chán ăn, nhưng không thích hợp với những bệnh nhân phải tập trung như khi lái xe và những người béo (gây tăng cân).

Thuốc ít tác dụng trên chức năng tình dục, vì thế có thể dùng để thay thế các thuốc chống trầm cảm khác ảnh hưởng xấu trên chức năng tình dục. Thuốc nên uống vào buổi tối, ngày 1 lần.

Fluoxetin

Thuốc nên uống sau bữa ăn sáng vì nếu uống buổi tối có thể gây mất ngủ. Tác dụng phụ của thuốc chủ yếu trên hệ dạ dày ruột (đầy bụng, buồn nôn, nôn). Để hạn chế tác dụng phụ nên uống thuốc sau bữa ăn sáng, nếu cần thì dùng thêm benzodiazepin (rivotril, lexomil, seduxen). Ngoài ra, thuốc còn ảnh hưởng đến chức năng tình dục của bệnh nhân. Có thể dùng thêm sulbutiamin (arcalion), ginko biloba (tanakan) theo chỉ dẫn của bác sĩ để hạn chế tác dụng phụ này.

Fluvoxamin

Thuốc này ít ảnh hưởng đến chức năng tình dục của bệnh nhân. Có thể uống thuốc buổi tối hoặc buổi sáng, nên uống thuốc sau bữa ăn để hạn chế tác dụng phụ của thuốc trên đường tiêu hóa. Thời gian bán hủy của thuốc chỉ có 17 giờ, vì thế có thể dùng 1-2 lần/ngày. Ngoài ra, các thuốc như paroxetin (wicky, xalexa, pharmapar), sertralin (zoloft, serenata, utralene), cytalopram (citopam) cũng thường được dùng trong điều trị trầm cảm ở vị thành niên. Các thuốc này cũng thường được dung nạp tốt và thời gian bán hủy dài nên bệnh nhân chỉ cần dùng một lần duy nhất trong ngày vào buổi tối.

Thời gian dùng thuốc cho bệnh nhân vị thành niên bị trầm cảm tối thiểu là 3 năm, nhưng đa số trường hợp bệnh nhân phải dùng thuốc điều trị hàng chục năm. Các thuốc này không gây độc hại cho gan, thận, não, tim, hệ tạo máu, hệ sinh dục nên phụ huynh có thể yên tâm cho bệnh nhân uống thuốc.