Cải cách thuế với đồ uống có cồn: Cần hài hòa và sát thực tiễn

Cần thay đổi cách tính thuế

Hiện nay với sản phẩm bia, rượu và đồ uống có cồn Việt Nam đang áp dụng phương pháp tính thuế TTĐB tương đối. Tức là áp phần trăm thuế suất dựa trên giá bán. Khi áp dụng thuế tương đối, sản phẩm có giá càng cao thì số tiền thuế càng cao. Ngược lại, sản phẩm rượu, bia có giá càng rẻ thì tiền thuế càng ít.

Bà Đặng Ngọc Hương - đại diện Tiểu ban rượu vang và rượu mạnh, Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam (EuroCham), cho rằng trước đây phương pháp thuế tương đối là phù hợp với Việt Nam, vì ưu điểm là tự động điều chỉnh theo lạm phát, giảm thiểu việc điều chỉnh thuế thường xuyên, thuận lợi cho việc thu và quản lý thuế. Tuy nhiên, thuế tương đối không mang lại hiệu quả mong muốn trong việc giảm tiêu thụ sản phẩm và có thể hướng người tiêu dùng đến việc tiêu thụ các sản phẩm chất lượng thấp, bất hợp pháp. Lượng tiêu thụ đồ uống có cồn của Việt Nam vẫn tăng lên hàng năm và quá nửa trong số đó là phi chính thức.

Nghị quyết số 115 ngày 28/7/2023 của Chính phủ yêu cầu nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng, bổ sung thêm cơ sở khoa học, cơ sở thực tế để tăng tính thuyết phục và thống nhất khi bổ sung đối tượng chịu thuế TTĐB.

Đối với chính sách hoàn thiện quy định về căn cứ tính thuế và thuế suất thuế TTĐB, xây dựng phương pháp tính thuế hỗn hợp đối với rượu, bia theo Chiến lược cải cách hệ thống thuế đến năm 2030… phù hợp với xu hướng cải cách thuế của quốc tế.

Xây dựng giải pháp điều chỉnh tăng thuế suất thuế TTĐB với rượu, bia, thuốc lá ở mức thuế suất phù hợp, theo lộ trình trên cơ sở bảo đảm mục tiêu thuế TTĐB góp phần định hướng sản xuất, hạn chế sử dụng các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe.

Từ yêu cầu đó, nhiều ý kiến cho rằng nên tính thuế TTĐB theo phương thức hỗn hợp với đồ uống có cồn.

Tức là kết hợp giữa thuế tương đối và thuế tuyệt đối. Đây là mô hình đang được ngày càng nhiều các quốc gia áp dụng. Trong đó phương pháp tính theo số tiền tuyệt đối trên sản phẩm hàng hóa chịu thuế: lít rượu, bia, hay điếu thuốc lá.

Tính toán từng phương án

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hiệp hội tư vấn thuế (VTCA) phân tích, chính sách thuế TTĐB đối với sản phẩm có cồn, tính từ khi có luật thuế TTĐB năm 1990 đến nay đã được thay đổi 12 lần, bao gồm sản phẩm chịu thuế, thuế suất, nồng độ cồn.

Cụ thể, thay đổi về tiêu thức nồng độ cồn; thay đổi về chủng loại sản phẩm rượu hoa quả, rượu thuốc; riêng rượu nội địa có thời kỳ được trừ giá vỏ chai, bao bì đựng rượu không chịu thuế TTĐB; thay đổi về chủng loại sản phẩm bia tươi, bia hơi; bia hộp, bia chai; phân nhóm bia tươi, bia hơi khác nhóm thuế suất thành 1 nhóm thuế suất; bia hộp được trừ vỏ hộp và không được trừ; tất cả các loại bia cùng 1 thuế suất.

Theo bà Cúc, quá trình hoàn thiện chính sách thuế TTĐB trong thời gian từ năm 1990 đến nay đã thể hiện rõ tính chất điều tiết, đặc trưng của sắc thuế và mức độ phức tạp của thuế TTĐB nói chung, đồ uống có cồn, rượu bia nói riêng.

“Thuế suất thời điểm cao nhất đối với rượu (trừ rượu dưới 20 độ) và bia các loại là 90%, gấp hai lần thời điểm thấp nhất là 45%. Điều đó, làm rõ quan điểm trong chính sách điều tiết thu ngân sách nhà nước đối với các sản phẩm chịu thuế TTĐB, bao gồm rượu bia, đã tính toán các phương án, đảm bảo hài hòa các yếu tố sức khỏe cộng đồng, an sinh xã hội, điều tiết thu ngân sách nhà nước, ổn định sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp” - bà Cúc nêu rõ.

Bà Nguyễn Minh Thảo - Trưởng ban Nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) khẳng định, cải cách chính sách thuế cần gắn với tạo lập môi trường đầu tư, kinh doanh tự do và an toàn; đảm bảo tính ổn định và nhất quán giữa các chính sách (trong đó có chính sách phát triển ngành).

Cùng với đó, cải cách chính sách thuế nên tham khảo, cập nhật để phù hợp với xu hướng và thông lệ quốc tế. Cân bằng giữa các mục tiêu: điều tiết sản xuất, tiêu dùng, nguồn thu; mục tiêu về y tế, phát triển kinh tế, tạo nguồn thu và các vấn đề xã hội khác... Nghiên cứu áp dụng đa dạng các phương pháp tính thuế. Việc áp dụng phương pháp thuế hay chuyển đổi phương pháp thuế cần đảm bảo lộ trình phù hợp.

Trong khi đó Chủ tịch PwC Việt Nam Đinh Thị Quỳnh Vân khuyến nghị, cần xác định rõ mục tiêu và chiến lược dài hạn của thuế TTĐB đối với từng nhóm hàng để xây dựng mô hình thuế và lộ trình cải cách phù hợp. Có thể áp dụng các mô hình khác nhau cho 3 nhóm đồ uống có cồn do tính đặc thù của từng nhóm. Chuyển đổi từ tương đối sang tuyệt đối ngay sẽ phức tạp và gây xáo trộn.

Bên cạnh đó, theo bà Vân, nên dịch chuyển dần từ tương đối sang hỗn hợp trước khi tiến đến hệ thống thuế tuyệt đối.