Chiến lược cho văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, việc kiến tạo định hướng phát triển chiến lược cho văn học, nghệ thuật không chỉ là nhiệm vụ bảo tồn, phát huy bản sắc dân tộc, mà còn là con đường đưa văn hóa, con người Việt Nam hội nhập sâu rộng, đóng góp cho sự phát triển bền vững của đất nước.
Trụ cột của bản sắc và sức mạnh mềm
Thực tế cho thấy, trong thời gian qua, nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật đã trở thành minh chứng rõ nét cho vai trò của mình trong việc gìn giữ, tái hiện và lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc thông qua những hình thức biểu đạt sáng tạo, giàu cảm xúc. Như MV Bắc Bling của ca sĩ Hòa Minzy đã tạo nên sức hút đặc biệt với công chúng, khi khai thác chất liệu văn hóa truyền thống trong một diện mạo hiện đại. Gần đây, việc ca sĩ Đức Phúc giành ngôi quán quân tại cuộc thi âm nhạc quốc tế Intervision 2025 ở Nga với ca khúc Phù Đổng Thiên Vương - sáng tác của nhạc sĩ Hồ Hoài Anh, lấy cảm hứng từ bài thơ Tre Việt Nam của nhà thơ Nguyễn Duy - tiếp tục khẳng định sức sống mạnh mẽ của văn hóa Việt khi bước ra thế giới...
Không chỉ ở lĩnh vực âm nhạc, trong các lĩnh vực khác, nhiều tác phẩm đã khéo léo kết hợp chất liệu truyền thống với hơi thở đương đại, mang lại sự gần gũi cho công chúng trẻ, đồng thời, góp phần lan tỏa giá trị văn hóa Việt ra thế giới. Điều này cho thấy văn học, nghệ thuật không chỉ là phương tiện thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ, mà còn là sức mạnh mềm, tạo dựng vị thế quốc gia trong kỷ nguyên hội nhập.
TS Nguyễn Tiến Thư - Phó Viện trưởng Viện Văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, trong tiến trình lịch sử dân tộc, đặc biệt từ sau năm 1975, khi đất nước thống nhất và chuyển sang thời kỳ xây dựng hòa bình, văn học, nghệ thuật tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy và làm phong phú thêm bản sắc văn hóa dân tộc, đồng thời góp phần khẳng định vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.
Kiến tạo chiến lược là yêu cầu cấp thiết
Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, các giá trị ấy đang đứng trước nhiều thách thức. Một mặt, sự bùng nổ công nghệ và giao thoa văn hóa mang đến cơ hội để Việt Nam quảng bá hình ảnh đất nước, con người ra thế giới. Mặt khác, những giá trị truyền thống được hun đúc qua hàng nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước cũng đang phải đối diện với nhiều thách thức. Không ít nguy cơ hiện hữu khi các giá trị ấy có thể bị phai nhạt, biến đổi hoặc bị che lấp bởi làn sóng văn hóa ngoại lai ngày càng mạnh mẽ.
Chính vì vậy, văn học, nghệ thuật không thể chỉ tồn tại theo quán tính, mà cần có định hướng chiến lược để vừa bảo tồn, phát huy bản sắc, vừa đủ sức hội nhập. Như nhiều chuyên gia nhấn mạnh, văn hóa – văn học nghệ thuật phải được coi là một “nguồn lực nội sinh” và “sức mạnh mềm” của quốc gia.
Một định hướng chiến lược đúng đắn không chỉ dừng lại ở việc khuyến khích sáng tác, mà còn phải tạo điều kiện để các tác phẩm văn học, nghệ thuật được lan tỏa rộng rãi trong đời sống xã hội và ra thế giới. Điều này đòi hỏi sự đầu tư bài bản từ nhiều khía cạnh.
TS Vũ Tiến Thư cho rằng, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, chuyển đổi số và sự phát triển nhanh chóng của các loại hình giải trí hiện đại, văn học, nghệ thuật nước nhà đang đứng trước nhiều thách thức mới: nguy cơ mai một bản sắc dân tộc, sự lệch chuẩn thẩm mỹ, khó khăn về cơ chế, chính sách phát triển và sự biến đổi trong thị hiếu công chúng. Những thách thức đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới tư duy, hoàn thiện thể chế và xây dựng một môi trường văn hóa, nghệ thuật thuận lợi để văn học, nghệ thuật tiếp tục phát huy vai trò tiên phong trong xây dựng văn hóa, con người Việt Nam trong thời đại mới. Để thực hiện được điều đó, cần có sự vào cuộc mạnh mẽ và đồng bộ của các cơ quan hoạch định chính sách, các tổ chức nghề nghiệp, đội ngũ văn nghệ sĩ và toàn xã hội. Trong đó, vai trò của Nhà nước trong định hướng, đầu tư và bảo trợ cho sáng tạo nghệ thuật là then chốt; đồng thời, đội ngũ văn nghệ sĩ phải tiếp tục nâng cao bản lĩnh chính trị, năng lực chuyên môn, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật.
Còn theo PGS.TS Lê Thanh Bình - nguyên Trưởng khoa Truyền thông và Văn hóa Đối ngoại, Học viện Ngoại giao cho rằng, sự phát triển bền vững của văn học, nghệ thuật Việt Nam trong tương lai sẽ phụ thuộc vào khả năng cân bằng giữa phát huy bản sắc và sáng tạo, giữa truyền thống và đổi mới, giữa nội lực văn hóa và thế giới hiện đại. Khi nghệ thuật thực sự “chạm đến ngóc ngách tâm hồn con người”, phản ánh đúng đời sống và khơi dậy chiều sâu tinh thần, thì dù trong bất cứ thời đại nào, nó vẫn sẽ là nguồn lực quan trọng của dân tộc, đồng hành cùng dân tộc, phát triển cùng dân tộc và tỏa sáng trên trường quốc tế…
Có thể thấy, nếu không có định hướng chiến lược, văn học nghệ thuật dễ rơi vào tình trạng manh mún, lệch pha giữa giá trị nghệ thuật và thị hiếu thương mại. Điều này không chỉ gây lãng phí tiềm năng sáng tạo mà còn ảnh hưởng đến uy tín và vị thế văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế.
Ngược lại, một chiến lược phát triển rõ ràng sẽ giúp khơi dậy tiềm năng sáng tạo, gắn kết các thế hệ nghệ sĩ, xây dựng nền tảng vững chắc để văn học, nghệ thuật vừa gìn giữ bản sắc, vừa hội nhập. Đó cũng là cách để văn hóa Việt Nam trở thành điểm tựa tinh thần, góp phần tạo động lực phát triển kinh tế – xã hội bền vững.
