Chủ động bảo vệ hình ảnh trên không gian mạng
Sự bùng nổ mạng xã hội mở ra kênh quảng bá văn hóa nhanh chóng và rộng khắp, nhưng cũng kéo theo tình trạng giả mạo, mạo danh tổ chức, nghệ sĩ, thậm chí cả di sản để trục lợi.
Những trang fanpage, tài khoản “ảo” không chỉ gây nhiễu loạn thông tin mà còn làm tổn hại hình ảnh văn hóa. Ngăn chặn hiện tượng này là yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, cộng đồng sáng tạo và chính người dùng.
Thời gian qua, nhiều tổ chức và cá nhân trong lĩnh vực văn hóa trở thành nạn nhân của các tài khoản “ảo”, fanpage giả mạo. Có những trường hợp mạo danh nghệ sĩ nổi tiếng để kêu gọi từ thiện, bán vé sự kiện hoặc kinh doanh sản phẩm. Cũng có những fanpage tự nhận là đại diện cho các di sản, lễ hội, bảo tàng, đăng tải thông tin sai lệch nhằm thu hút lượt theo dõi, quảng cáo trá hình.
Điển hình, một số nghệ sĩ nổi tiếng từng phải lên tiếng cảnh báo khán giả về tình trạng bị giả mạo trang cá nhân để kêu gọi quyên góp từ thiện. Nhiều khán giả nhẹ dạ đã chuyển tiền vào tài khoản giả, vừa mất tiền vừa mất niềm tin vào hoạt động thiện nguyện. Tương tự, có trường hợp khán giả mua vé sự kiện nghệ thuật từ những đường link “ảo”, chỉ đến khi vào cổng mới phát hiện bị lừa. Đây không chỉ là thiệt hại vật chất mà còn gây tổn thương tinh thần cho những người yêu nghệ thuật.
Không dừng ở cá nhân, nhiều đơn vị văn hóa cũng là “nạn nhân” của giả mạo. Một số bảo tàng, di sản, thậm chí cả lễ hội truyền thống bị lập fanpage giả mạo, đăng tải thông tin sai lệch, cắt ghép hình ảnh không chính xác. Những nội dung này, nếu lan truyền rộng rãi, sẽ làm công chúng hiểu sai về di sản, thậm chí làm méo mó bản sắc văn hóa. Có những trường hợp fanpage giả còn tận dụng hình ảnh di tích, lễ hội để gắn quảng cáo trá hình, gây phản cảm và ảnh hưởng đến sự tôn nghiêm vốn có.
Theo ghi nhận từ Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông), chỉ trong năm 2024 đã có hàng nghìn trường hợp tài khoản, fanpage bị xử lý vì giả mạo tổ chức, cá nhân, trong đó không ít liên quan trực tiếp đến lĩnh vực văn hóa. Thực tế cho thấy, mỗi khi có một sự kiện văn hóa lớn diễn ra – như lễ hội, liên hoan nghệ thuật, giải thưởng – thì các trang giả mạo lại “nở rộ”, khai thác sự quan tâm của công chúng để trục lợi.
Điều đáng lo ngại là các hành vi giả mạo ngày càng tinh vi. Nếu trước đây việc giả mạo thường dễ nhận diện qua lỗi chính tả, hình ảnh mờ nhòe hoặc đường link bất thường, thì nay nhiều trang giả đầu tư bài bản về giao diện, nội dung, thậm chí thuê cả đội ngũ “chạy tương tác” để tạo cảm giác chân thật. Một số còn sử dụng công cụ trí tuệ nhân tạo để giả giọng nói, hình ảnh nghệ sĩ nhằm tăng tính thuyết phục. Người dùng thiếu cảnh giác rất dễ bị “sập bẫy”.
Theo các chuyên gia, để ngăn chặn tình trạng giả mạo trên mạng xã hội trong lĩnh vực văn hóa, điều quan trọng là phải có một hệ thống giải pháp đồng bộ, kết hợp giữa quản lý nhà nước, sự chủ động của các tổ chức – nghệ sĩ, ứng dụng công nghệ, cũng như ý thức cảnh giác của cộng đồng người dùng. Cụ thể, Việt Nam cần có những quy định cụ thể hơn về việc xử lý tài khoản, fanpage mạo danh trong lĩnh vực văn hóa, coi đó là hành vi vi phạm nghiêm trọng. Bên cạnh đó, phải tăng cường chế tài xử phạt đủ sức răn đe, đồng thời thúc đẩy cơ chế hợp tác quốc tế với các nền tảng xuyên biên giới để xử lý kịp thời các trường hợp giả mạo. “Nếu không có sự phối hợp chặt chẽ với các nền tảng toàn cầu, việc gỡ bỏ các trang giả sẽ luôn chậm trễ, và khi đó thiệt hại đã xảy ra”, TS Lưu Hồng Minh, nguyên trưởng khoa Xã hội học, trường Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhấn mạnh.
Song song với nỗ lực từ phía cơ quan quản lý, các tổ chức văn hóa, nghệ sĩ cũng phải chủ động bảo vệ hình ảnh của mình.
Ở góc độ công nghệ, nhiều chuyên gia truyền thông cho rằng cần tận dụng chính trí tuệ nhân tạo để phát hiện và ngăn chặn giả mạo. Các nền tảng mạng xã hội hoàn toàn có khả năng xây dựng hệ thống cảnh báo tự động khi phát hiện fanpage hay tài khoản dùng tên, hình ảnh của tổ chức – nghệ sĩ – di sản mà chưa có xác thực. Song song, người dùng cũng cần được trang bị công cụ báo cáo nhanh, chỉ bằng vài thao tác đơn giản, để kịp thời phản ánh khi phát hiện trang đáng ngờ.
Tiếp đó là nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho cộng đồng. Khi công chúng biết cách xác minh nguồn tin, phân biệt thật – giả, thì những kẻ mạo danh khó có thể lợi dụng để trục lợi.
Để việc ngăn chặn giả mạo thực sự hiệu quả, cần có sự phối hợp đa chiều. Theo PGS.TS Trần Hữu Sơn, chuyên gia văn hóa, nguyên Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian: “Đây là vấn đề không thể giải quyết đơn lẻ. Cơ quan quản lý cần phối hợp với các tổ chức văn hóa, nghệ sĩ, nền tảng mạng xã hội và chính cộng đồng người dùng. Chỉ khi mỗi bên đều có trách nhiệm, chúng ta mới tạo thành mạng lưới ngăn chặn đủ mạnh”.
