Con số 1 triệu đồng lạc hậu
Trong 16 năm qua, mức giảm trừ gia cảnh trước khi tính Thuế thu nhập cá nhân đã được điều chỉnh tăng lên 3 lần, thế nhưng điều kiện để xác định người phụ thuộc thì không được thay đổi. Cụ thể, điều kiện để xác định người phụ thuộc hiện nay là có thu nhập không quá 1 triệu đồng/tháng là con số hết sức lạc hậu.
Dù mức giảm trừ cho người phụ thuộc theo quy định hiện hành là 4,4 triệu đồng/tháng (sẽ tăng lên 6,2 triệu đồng/tháng áp dụng từ kỳ tính thuế 2026) đã giúp hàng triệu người nộp thuế giảm bớt gánh nặng, nhưng thực tế cuộc sống tại các đô thị lớn cho thấy con số này đang ngày càng trở nên “hụt hơi” so với chi phí sinh hoạt thực tế. Nhất là vấn đề đáng nói hiện nay là tiêu chí để xác định người phụ thuộc lại đang quá lạc hậu.
Nhiều trường hợp người già có lương hưu hoặc trợ cấp xã hội chỉ hơn 1 triệu đồng một chút sẽ bị loại khỏi danh sách người phụ thuộc, dù họ vẫn cần sự hỗ trợ đáng kể từ con cái. Theo quy định hiện hành về Thuế thu nhập cá nhân, điều kiện để một cá nhân được đăng ký là người phụ thuộc nhằm tính giảm trừ gia cảnh là: người đó phải không có thu nhập hoặc có tổng thu nhập bình quân tháng trong năm không vượt quá 1 triệu đồng.
Con số 1 triệu đồng đã trở nên lạc hậu và bất hợp lý trầm trọng trong bối cảnh kinh tế hiện nay.
Mức 1 triệu đồng gần như không còn phản ánh được chi phí sinh hoạt tối thiểu tại bất kỳ vùng kinh tế nào của Việt Nam. Sự bất cập này tạo ra nhiều tình huống "dở khóc dở cười" và gây thiệt thòi lớn cho người nộp thuế. Nhiều người cha, người mẹ già yếu có mức lương hưu hoặc trợ cấp xã hội chỉ nhỉnh hơn 1 triệu đồng/tháng một chút (ví dụ: 1,2 triệu đồng/tháng). Dù khoản thu nhập ít ỏi này không đủ để trang trải các chi phí cơ bản, đặc biệt là y tế, họ vẫn bị loại khỏi danh sách người phụ thuộc của con cái. Điều này buộc con cái vẫn phải gánh vác toàn bộ chi phí nuôi dưỡng nhưng không được trừ thuế.
Hoặc ví dụ học sinh, sinh viên làm thêm để kiếm một khoản thu nhập nhỏ (ví dụ: làm gia sư, làm thêm tại quán ăn). Nếu tổng thu nhập vượt quá ngưỡng 12 triệu đồng/năm (1 triệu đồng/tháng), họ cũng bị tước quyền lợi người phụ thuộc, dù mục đích chính của khoản thu nhập là hỗ trợ học tập chứ không phải tự chủ tài chính.
Mức giảm trừ cho người phụ thuộc hiện hành là 4,4 triệu đồng/tháng. Nếu điều kiện để được công nhận là người phụ thuộc chỉ là 1 triệu đồng, thì rõ ràng mức thu nhập được phép có của người phụ thuộc chỉ bằng 22,7% của mức chi phí tối thiểu mà Nhà nước thừa nhận để nuôi sống một người (mức giảm trừ gia cảnh). Điều này mâu thuẫn lớn về mặt chính sách.
Để giải quyết triệt để sự vô lý của con số 1 triệu đồng, các chuyên gia kinh tế và pháp luật đang đề nghị cần điều chỉnh theo hướng gắn điều kiện thu nhập của người phụ thuộc với chính mức giảm trừ gia cảnh của người nộp thuế.
Khi mức giảm trừ gia cảnh cho người phụ thuộc được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất nâng lên 6,2 triệu đồng/tháng (dự kiến áp dụng từ kỳ tính thuế 2026), thì điều kiện thu nhập của người phụ thuộc cũng nên được điều chỉnh tương ứng.
Một người được coi là "người phụ thuộc" khi họ có thu nhập dưới mức tối thiểu mà Nhà nước công nhận là đủ để sống độc lập (tức là dưới mức giảm trừ gia cảnh). Việc điều chỉnh này thực sự cần thiết để đảm bảo những người lao động đang gánh vác trách nhiệm nuôi dưỡng gia đình được hưởng đầy đủ quyền lợi chính đáng của mình.
Việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh là cần thiết và đang theo hướng ngày một phù hợp hơn. Nhưng vẫn là chưa công bằng nếu chưa sửa đổi điều kiện công nhận người phụ thuộc. Khi Luật Thuế thu nhập cá nhân được sửa đổi toàn diện trong thời gian tới, việc loại bỏ con số 1 triệu đồng lạc hậu và thay thế bằng một tiêu chí linh hoạt, gắn với mức sống tối thiểu sẽ là một bước tiến quan trọng, thể hiện sự đồng hành và nhân văn của chính sách thuế với đời sống người dân.
