Đại dương nóng lên kỷ lục: Báo động hệ sinh thái biển toàn cầu
“Lá phổi xanh” của hành tinh đang nóng lên với tốc độ chưa từng có, đe dọa nghiêm trọng đến sự cân bằng sinh thái và khí hậu toàn cầu. Nhiệt độ đại dương đã đạt mức trung bình cao nhất trong lịch sử quan trắc, kéo theo hàng loạt hệ sinh thái biển từ rạn san hô đến các loài vi sinh vật nền tảng đồng loạt rơi vào khủng hoảng.
Đại dương trở thành “nạn nhân” của biến đổi khí hậu
Theo Cơ quan Biến đổi Khí hậu Copernicus (Liên minh châu Âu), trong những năm qua, nhiệt độ bề mặt trung bình của các đại dương trên toàn cầu đã đạt mức kỷ lục 20,87°C, cao hơn 0,51°C so với trung bình giai đoạn 1991-2020. Khoảng 90% lượng nhiệt do khí nhà kính tạo ra đã bị đại dương hấp thụ, khiến nó vừa là “máy điều hòa” khổng lồ của Trái đất, vừa là nạn nhân chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu.
Khi nước biển ấm lên, sóng nhiệt biển, những đợt nóng bất thường dưới nước, xuất hiện ngày càng dày đặc và kéo dài. Nghiên cứu của Đại học Exeter (Anh) phối hợp cùng Cơ quan Khí tượng Anh (Met Office) cho thấy, những hiện tượng từng được coi là hiếm gặp nay có thể xảy ra hằng năm, đặc biệt tại vùng biển quanh Anh và Ireland. Mùa hè năm 2023, khu vực này ghi nhận nhiệt độ nước biển cao hơn trung bình 2,9°C trong suốt 16 ngày, mức chưa từng có tiền lệ. Tiến sĩ Jamie Atkins - tác giả chính của nghiên cứu, nhận định: “Sóng nhiệt biển không còn là nguy cơ trong tương lai, mà là vấn đề của hiện tại”.
Ở Nam bán cầu, tình hình cũng không khả quan hơn. Báo cáo “Môi trường biển của chúng ta 2025” do Bộ Môi trường và Cơ quan Thống kê New Zealand công bố cho biết, nhiệt độ nước biển quanh New Zealand đang tăng nhanh hơn 34% so với mức trung bình toàn cầu. Mực nước biển dự kiến sẽ dâng thêm 20-30cm vào năm 2050, đe dọa nhấn chìm khoảng 219.000 ngôi nhà ven biển và gây thiệt hại lên tới hàng trăm tỷ đô la New Zealand.
Tiến sĩ Alison Collins - Cố vấn khoa học trưởng của Bộ Môi trường New Zealand, nhấn mạnh: “Biến đổi khí hậu không còn là điều xa vời, nó đang tác động trực tiếp đến đại dương và vùng duyên hải nơi chúng ta sinh sống”.
Không chỉ con người, chuỗi thức ăn và chu trình carbon của đại dương cũng đang bị phá vỡ. Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Khoa học Quốc tế Nature Communications cho thấy, các sóng nhiệt biển đã làm tắc nghẽn “bơm sinh học” của đại dương, cơ chế tự nhiên giúp vận chuyển CO2 từ bề mặt xuống tầng sâu. Khi quá trình này bị gián đoạn, carbon dễ quay trở lại khí quyển, khiến Trái đất nóng lên nhanh hơn.
Cùng lúc đó, hiện tượng axit hóa đại dương tiếp tục tăng, khiến độ pH trung bình giảm khoảng 0,017 đơn vị mỗi thập kỷ. Sự thay đổi này làm suy yếu cấu trúc vỏ của các sinh vật như sò, ốc, san hô, đe dọa nghiêm trọng đến toàn bộ hệ sinh thái đáy biển.
Đáng lo ngại hơn, những sinh vật nhỏ bé nhất cũng đang bị tổn thương. Loài Prochlorococcus - một dạng vi khuẩn lam đơn bào chiếm hơn 5% tổng lượng quang hợp toàn cầu, đang suy giảm mạnh khi nhiệt độ vượt quá 30°C. Theo nhóm nghiên cứu của tiến sĩ François Ribalet tại Đại học Washington (Mỹ), năng suất quang hợp của loài này có thể giảm từ 30-50% vào cuối thế kỷ. Một khi những sinh vật nhỏ bé của đại dương suy yếu, toàn bộ chuỗi thức ăn biển sẽ bị xáo trộn, kéo theo những hệ quả sâu rộng đối với khí hậu và sự sống trên Trái đất.
Hành động để cứu “trái tim xanh” của hành tinh
Các nhà khoa học khẳng định, cắt giảm khí nhà kính là biện pháp căn bản và hiệu quả nhất để ngăn đại dương tiếp tục nóng lên. Mặc dù đại dương có “độ trễ nhiệt”, tức là phải mất nhiều năm để phản ứng với thay đổi khí hậu nhưng việc chuyển sang năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch và đầu tư công nghệ hấp thụ carbon (CCS) vẫn là con đường duy nhất giúp kìm hãm lại xu hướng nguy hiểm này.
Giới chuyên gia cảnh báo, nếu lượng phát thải tiếp tục duy trì ở mức hiện nay, nhiệt độ trung bình Trái đất có thể tăng vượt ngưỡng hơn 1,5°C (vượt quá giới hạn an toàn mà cộng đồng quốc tế đặt ra trong Thỏa thuận Paris 2015) chỉ trong vài năm tới, khiến nhiều vùng biển bước vào giai đoạn “siêu nóng”, đe dọa nghiêm trọng hệ sinh thái toàn cầu.
Để hiểu rõ hơn những biến động dưới biển sâu, các nhà khoa học đề xuất mở rộng mạng lưới phao quan trắc Argo và BGC-Argo, hệ thống tự động đo nhiệt độ, độ mặn, dinh dưỡng và carbon theo thời gian thực.
Song song với đó, phục hồi sinh thái biển là giải pháp mang tính dài hạn. Việc trồng lại rừng tảo bẹ, khôi phục rạn san hô và đầm lầy ngập mặn không chỉ giúp hấp thụ carbon mà còn tạo nơi trú ngụ cho các loài sinh vật biển. Mở rộng các khu bảo tồn biển và quản lý nghề cá theo hướng khai thác bền vững sẽ giúp hệ sinh thái có cơ hội để phục hồi.
Về mặt chính sách, chính phủ các quốc gia cần đưa yếu tố đại dương và khí hậu vào trọng tâm của kế hoạch phát triển, từ quy hoạch năng lượng, giao thông, du lịch đến bảo vệ bờ biển. Đồng thời, các cơ chế tài chính xanh và quỹ bảo tồn biển toàn cầu cần được mở rộng để hỗ trợ những quốc gia dễ bị tổn thương, đặc biệt là các đảo quốc nhỏ đang đối mặt trực tiếp với mực nước biển dâng.
Bên cạnh đó, việc chia sẻ dữ liệu, công nghệ giám sát và cảnh báo sớm giữa các nước cũng là bước quan trọng để hình thành một “liên minh bảo vệ đại dương” thực chất, thay vì chỉ dừng ở các cam kết trên giấy tờ.
