Đảm bảo để không ai bị bỏ rơi
Để những người lao động không có thu nhập do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 có thể tiếp cận được với chính sách an sinh xã hội, đảm bảo tiêu chí không ai bị bỏ rơi trong cuộc chiến chống Covid-19, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Hoàng Văn Cường- Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân để đi tìm một giải pháp.
PGS.TS Hoàng Văn Cường.
PV:Đại dịch Covid-19 khiến cả thế giới lao đao, Việt Nam cũng không ngoại lệ. Chắc chắn đây là một cú “sốc” rất lớn đối với nền kinh tế không có nhiều tiềm lực dự trữ như Việt Nam. Ông có thể bày tỏ về những điều lo ngại về những thử thách sẽ đặt ra cho người dân và doanh nghiệp, hay lớn hơn là về sức chịu đựng của nền kinh tế sau đại dịch?
PGS.TS Hoàng Văn Cường: Trước hết, dịch Covid-19 không chỉ ảnh hưởng tới kinh tế của riêng một quốc gia nào mà đây là vấn đề tất cả các nền kinh tế trên thế giới. Mặc dù vậy, tác động của nó lớn đến đâu sẽ phụ thuộc vào bối cảnh và phản ứng cụ thể của mỗi quốc gia.
Với Việt Nam, mới đây Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã công bố nghiên cứu đánh giá về tác động của dịch Covid-19 tới Việt Nam. Trong đánh giá này, nhóm nghiên cứu cho thấy, tác động của dịch Covid-19 và các biện pháp chống dịch là sự đình trệ trong sản xuất và sinh hoạt của người dân. Số lượng, quy mô doanh nghiệp suy giảm cùng với đó là lao động mất việc làm và thất nghiệp gia tăng.
Cụ thể, trong 2 tháng đầu năm có 16.151 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, tăng 19,5% so với cùng kỳ. 2.807 doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể. Đây là tháng đầu tiên hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp ghi nhận những tác động của dịch Covid-19. Quy mô sản xuất của các doanh nghiệp cũng bị thu hẹp. Tính đến 20/3/2020, đã có trên 15% số doanh nghiệp phải cắt giảm quy mô sản xuất (tháng 2/2020 là 10%).
Nếu ước tính số lao động bình quân 1 doanh nghiệp khoảng 25 người thì trong 2 tháng đã có khoảng 400.000 lao động bị ảnh hưởng do các doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh. Ước tính số lao động bị giảm giờ làm hoặc mất việc làm khoảng 440.000-880.000 người.
Nếu dịch bùng phát, số lao động bị giảm giờ làm hoặc bị mất việc làm khoảng 880.000-1,32 triệu người. Thống kê trong tháng 2/2020 đã cho thấy, số người thất nghiệp nộp hồ sơ hưởng Bảo hiểm thất nghiệp là trên 47.000 người, tăng 60% so với tháng 1/2020 và tăng 70% so với cùng kỳ năm ngoái (gần 28.000 người).
Phải tính đến việc dừng đầu tư công để cứu doanh nghiệp
Được biết, nghiên cứu của nhóm đã đưa ra 3 kịch bản dự báo theo từng diễn biến của giai đoạn dịch, thực sự nó hậu quả nghiêm trọng tới mức nào, thưa ông?
- Với doanh nghiệp, dịch bệnh càng kéo dài, khả năng phá sản của các doanh nghiệp càng cao. Trong 3 nhóm kịch bản của nhóm nghiên cứu chúng tôi đưa ra, nếu chúng ta kiểm soát dịch bệnh như thời gian gần đây và con số lây nhiễm Covid-19 được kiểm soát như trong thời gian vừa qua, kỳ vọng việc kiểm soát dịch Covid-19 sẽ kết thúc trong tháng 4 và sang tháng 5 hoạt động của nền kinh tế sẽ bắt đầu trở lại. Với kịch bản này, nền kinh tế được đánh giá ở mức đình trệ.
Nếu như chỉ rơi vào tình trạng đình trệ do Covid-19, những thử thách “hậu Covid-19” đối với người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế sẽ không lớn bởi sau dịch vẫn có tới 49,2% doanh nghiệp vẫn duy trì được hoạt động sản xuất kinh doanh; 31,9% cắt giảm qui mô sản xuất; có 18,1% phải tạm dừng hoạt động; và chỉ có khoảng 0,8% số doanh nghiệp có khả năng phá sản.
Đây được xem là những khó khăn tạm thời, và khả năng phục hồi sau dịch của doanh nghiệp và nền kinh tế sẽ không quá khó. Nhưng để làm được điều đó thì chúng ta cần phải hỗ trợ cho doanh nghiệp vượt qua khó khăn này. Như vậy, khi hết dịch các doanh nghiệp có thể quay trở lại hoạt động và vực dậy nền kinh tế.
Hay như người lao động mất việc làm tạm thời sẽ dẫn tới những khó khăn về mặt đời sống hàng ngày như thiếu lương thực, thực phẩm. Những khó khăn này sẽ không phải là áp lực lớn đối với nền kinh tế.
Tuy nhiên, nếu dịch kéo dài đến hết tháng 6/2020, tình hình sẽ trở nên khó khăn hơn nhiều khi chỉ còn 14,9% doanh nghiệp duy trì được hoạt động; 46,6% doanh nghiệp tiếp tục cắt giảm qui mô; 32,4% sẽ tạm dừng hoạt động và 6,1% doanh nghiệp đứng trên bờ vực phá sản. Nền kinh tế rơi vào tình trạng sụt giảm mạnh.
Tỷ lệ doanh nghiệp có khả năng phá sản sẽ tăng cao, đến mức 19,3% nếu dịch kéo dài đến hết tháng 9/2020 và 39,3% nếu dịch kéo dài đến hết năm nay và chỉ có 7% hoạt động được. Khi đó, nền kinh tế sẽ rơi vào trạng thái “nguy kịch”. Nếu không có sự can thiệp hiệu quả, hiệu lực và kịp thời của Chính phủ, một số ngành kinh tế và nhiều doanh nghiệp, thậm chí là các doanh nghiệp lớn có thể đổ vỡ, kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng về tăng trưởng, việc làm, cũng như nhiều hệ lụy xã hội tiêu cực.
Nói như vậy để thấy rằng, khả năng chống đỡ của nước ta đối với diễn biến của dịch Covid-19 nếu như kéo dài sẽ rất nguy hại. Trong kịch bản xấu nhất tức là nền kinh tế rơi vào tình trạng nguy kịch này, chính sách chúng ta cần làm không chỉ dừng ở vấn đề hỗ trợ người dân, doanh nghiệp mà phải tính đến các chính sách giải cứu. Giải cứu để người dân, doanh nghiệp và nền kinh tế “tái tạo” hậu Covid-19.
Trong bối cảnh nền kinh tế hạn hẹp, nguồn lực dữ trữ không có thì trong kịch bản xấu nhất chúng ta phải tính đến việc dừng đầu tư công để cứu doanh nghiệp. Nhà nước có thể phải bỏ tiền mua các khâu, lĩnh vực quan trọng và đầu tư vào cho doanh nghiệp để doanh nghiệp tái phục hồi.
Người lao động đang khó khăn: Họ là ai?
Theo số liệu mà các cơ quan nghiên cứu từng công bố thì bộ phận kinh tế phi chính thức ở Việt Nam có thể chiếm tới gần 30% GDP, tuy nhiên họ gần như nằm ngoài các gói an sinh, bên lề các chính sách xã hội. Vậy làm thế nào để họ có thể tiếp cận được với chính sách an sinh xã hội trong đại dịch này đảm bảo tiêu chí không ai bị bỏ rơi trong cuộc chiến chống Covid-19?
- Ở Việt Nam, những người thuộc bộ phận kinh tế phi chính thức đang chiếm một tỷ trọng rất lớn. Trong khi đó, những người thuộc khu vực kinh tế này lại thuộc nhóm tổn thương mạnh nhất khi dịch bệnh diễn biến phức tạp như thời gian vừa qua. Bởi đời sống của họ gắn liền với hoạt động mưu sinh hàng ngày diễn ra trong xã hội. Vì vậy, chỉ cần cách ly, giãn cách xã hội thì ngay lập tức thu nhập của người lao động trong khu vực phi chính thức sẽ không có. Đồng thời, do thu nhập của họ thường không cao nên gần như không có nguồn dự trữ. Vì vậy, họ rất cần được hỗ trợ.
Tuy nhiên, bộ phận kinh tế phi chính thức này lại không đăng ký như khu vực doanh nghiệp nên không thể thống kê được họ là ai, hoạt động thế nào và mức độ khó khăn đến đâu? Thậm chí, nhóm lao động này không có người đại diện như trong doanh nghiệp cho nên gần như nằm ngoài các gói an sinh, bên lề các chính sách xã hội cũng như các chính sách hỗ trợ mà Chính phủ ban hành mới đây do ảnh hưởng từ Covid-19.
Theo tôi, họ chỉ còn một cơ sở duy nhất là cộng đồng dân cư, chính quyền địa phương từ các tổ dân phố, phường, thôn xã… đấy là những tổ chức nắm được rõ nhất ai là người có công ăn việc làm ổn định, ai là người lao động trong các nhà máy xí nghiệp và người nào sống bằng nghề tự do không có công ăn việc làm ổn định.
Để bộ phận kinh tế phi chính thức có thể tiếp cận được với chính sách an sinh xã hội trong đại dịch này đảm bảo tiêu chí không ai bị bỏ rơi trong cuộc chiến chống Covid-19, Chính phủ cần đưa ra hỗ trợ cho đối tượng trong khu vực này như không có công ăn việc làm, không lao động trong doanh nghiệp hay cơ sở lao động nào và phải kiếm sống hàng ngày tại các địa điểm không ổn định.
Những người dân trong khu vực kinh tế phi chính thức sẽ phải kê khai hoạt động của họ với chính quyền địa phương để chính quyền địa phương nắm bắt được đối tượng khó khăn, có cơ sở lập danh sách và đề xuất hỗ trợ kịp thời và đầy đủ khi cần thiết.
Theo tôi, đây là những người khó khăn về đời sống nên hỗ trợ họ bằng vật phẩm thiết yếu như lương thực, thực phẩm và các hàng tiêu dùng cần thiết. Nếu hỗ trợ bằng hiện vật sẽ hạn chế được tình trạng những người lạm dụng chính sách nhận hỗ trợ này. Nếu chỉ hỗ trợ đơn thuần bằng tiền, rất có thể xảy ra tình trạng khai khống… Tôi cho rằng, đây là điều phải tính đến.
Doanh nghiệp và người lao động phải cùng “cộng sinh”
Người lao động mất việc, doanh nghiệp phá sản và gặp khó khăn là nguy cơ khó tránh. Với kinh nghiệm ông có thể có lời khuyên gì cho người lao động hay doanh nghiệp để vượt qua cơn khủng hoảng toàn cầu này?
- Đây là thời điểm thuận lợi tiếp cận các chính sách hỗ trợ của Nhà nước như chính sách hỗ trợ về tín dụng; chính sách miễn giảm thuế, phí; vay tiền trả lương cho công nhân không lãi suất… Doanh nghiệp nên tận dụng được các chính sách hỗ trợ này để duy trì được sự tồn tại, người lao động trong trạng thái tối thiểu nhất.
Qua đợt dịch này, doanh nghiệp sẽ nhìn thấy những vấn đề chưa hợp lý trong hoạt động sản xuất, khâu nào có thể tiết giảm… để từ đó tái cấu trúc ngay hoạt động của mình theo hướng tinh gọn, hiệu quả, tái cơ cấu đầu tư, cơ cấu lại sản phẩm chủ lực. Đây là yếu tố quan trọng giúp cho doanh nghiệp quay trở lại hoạt động hiệu quả sau khi đại dịch đi qua.
Trong đại dịch Covid-19, chuỗi giá trị toàn cầu mà Việt Nam tham gia bị đứt gẫy. Doanh nghiệp cần nhìn nhận đây là cơ hội để thay đổi từ nguồn cung ứng bị động sang những nguồn chủ động hơn, thậm chí phải tự tạo ra nguồn trong nước để tự chủ trong sản xuất. Thậm chí, còn tạo ra chuỗi giá trị mới cho quá trình phát triển lâu dài.
Thay thế các sự kiện bán hàng theo kiểu truyền thống bằng các giải pháp công nghệ để khách hàng dễ dàng tiếp cận thông tin. Cập nhật các kỹ thuật bán hàng và tiếp thị qua mạng, gia tăng khách hàng và tăng chất lượng dịch vụ. Tăng cường hoạt động marketing hỗn hợp, kết hợp bán hàng qua mạng trực tuyến, thương mại điện tử và kinh doanh số.
Với người lao động, trong khó khăn hiện nay phải có sự cộng tác rất chặt chẽ với doanh nghiệp và chia sẻ khó khăn với doanh nghiệp như giảm lương, nhận thù lao ít đi để doanh nghiệp tồn tại được và sau đại dịch sẽ quay trở lại hoạt động, thay vì nhìn doanh nghiệp phá sản và người lao động lao đao vì mất việc làm.
Xin cảm ơn ông!
6 đối tượng dự kiến sẽ được hỗ trợ tiền mặt do ảnh hưởng của dịch Covid-19:
1. Hỗ trợ thêm 500 nghìn đồng/người/tháng trong 3 tháng 4, 5, 6 cho các đối tượng gồm người có công cách mạng đang hưởng trợ cấp; đối tượng bảo trợ xã hội đang hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng.
2. Hỗ trợ 1 triệu đồng/tháng trong 3 tháng 4, 5, 6 cho các đối tượng hộ nghèo, cận nghèo theo chuẩn nghèo.
3. Hỗ trợ 1,8 triệu đồng người tháng cho người lao động tạm dừng lao động do bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 đang làm việc tại các doanh nghiệp.
4. Hỗ trợ người sử dụng lao động được vay Ngân hàng Chính sách xã hội với lãi suất 0%, tối đa thời hạn 12 tháng để hỗ trợ 50% mức lương tối thiểu vùng để trả lương cho người lao động và có trách nhiệm trả phần tiền lương còn lại cho người lao động.
5. Hỗ trợ 1 triệu đồng/hộ/tháng trong 3 tháng 4, 5, 6 cho hộ kinh doanh cá thể có thu nhập dưới 100 triệu đồng/năm tạm ngừng kinh doanh theo yêu cầu của Thủ tướng trong chỉ thị ngày 27/3.
6. Hỗ trợ 1 triệu đồng/người/tháng cho 3 tháng cho người lao động phải chấm dứt hợp đồng lao động chưa đủ điều kiện hưởng trợ cấp thất nghiệp, lao động không có cam kết hợp đồng lao động và bị mất việc làm.
