Đề nghị đánh giá toàn diện khi tăng thuế rượu, bia

Ngày 26/3, các đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách cho ý kiến về Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) sửa đổi. Đại biểu Nguyễn Duy Minh (Đoàn Đà Nẵng) cho rằng, cần xem xét thận trọng tăng thuế TTĐB đối với ngành bia đang nhận được sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp và người dân. Đây là vấn đề cần xem xét toàn diện trên 3 khía canh: việc làm; thu ngân sách địa phương, ngân sách nhà nước nói chung; sức khoẻ người tiêu dùng.

Về tác động đến việc làm, theo ông Minh ngành bia đang tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp trên cả nước từ người nông dân sản xuất nguyên liệu, nhà máy sản xuất, hệ thống vận chuyển phân phối và bán lẻ. Việc tăng thuế đột ngột, mạnh tay sẽ khiến giá bia hợp pháp tăng cao kéo theo sự sụt giảm tiêu thụ, doanh thu, buộc doanh nghiệp phải cắt giảm nhân sự. Một báo cáo nghiên cứu độc lập cho thấy thu nhập có thể giảm gần 4.600 tỷ mỗi năm khi thuế tăng lên, ảnh hưởng đến sinh kế của hàng trăm nghìn lao động làm việc tại các tỉnh, thành phụ thuộc nhiều vào ngành đồ uống.

Về thu ngân sách địa phương, ông Minh nói rằng, ngành bia đang đóng góp hàng chục ngàn tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách nhà nước bao gồm thuế TTĐB, thuế VAT, và thuế thu nhập doanh nghiệp. Tuy nhiên khi sản lượng tiêu thụ hợp pháp giảm mạnh thì các nguồn thu sẽ giảm đáng kể làm giảm thu ngân sách trung ương và tác động trực tiếp đến thu ngân sách địa phương, các nhà máy bia. Trong khi nguồn thu này đóng góp lớn cho đầu tư phát triển hạ tầng y tế, giáo dục tại địa phương trong bối cảnh đặt ra mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trở lên trong năm 2025 thì việc điều chỉnh thuế cần phải được tính toán kỹ lưỡng để không tạo ra áp lực trong nguồn thu.

Về sức khoẻ, ông Minh đưa ra phân tích: Thuế phải góp phần bảo vệ sức khoẻ cộng đồng tuy nhiên việc tăng thuế quá nhanh, quá cao có thể khiến giá bia tăng đột biến, các người thu nhập thấp có thể chuyển sang các loại không chính thức, không kiểm soát chất lượng như bia cỏ, bia nhập lậu và ảnh hưởng tới sức khoẻ người tiêu dùng. Bên cạnh đó còn khiến bia nhập lậu làm méo mó thị trường, gây thất thu ngân sách.

Từ đó ông Minh đề nghị cần đánh giá tác động toàn diện, minh bạch, có sự tham gia của các tổ chức nghiên cứu độc lập, xem xét đến yếu tố việc làm và thu ngân sách địa phương, xem xét điều chỉnh thuế hợp lý, có độ trễ 1 năm để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị và người tiêu dùng có thời gian thích nghi. Đồng thời đánh thuế theo giá trị hàm lượng cồn thay vì đánh thuế theo giá trị sản phẩm, như thế phù hợp với xu hướng quốc tế, công bằng, và định hướng tiêu dùng có trách nhiệm.

Đại biểu Hoàng Đức Thắng (Đoàn Quảng Trị) cũng cho rằng, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt lần này nên cân nhắc đến bối cảnh khó khăn của các doanh nghiệp sản xuất đồ uống khi trải qua đại dịch Covid-19, ảnh hưởng tiêu cực khác nên bị sụt giảm lượng lớn về sản lượng, doanh thu, lợi nhuận, giảm mức đóng thuế cho các địa phương.

Ông Thắng cũng nêu, theo đề xuất của Chính phủ về các phương án tăng thuế đều dẫn đến giá tăng cao, người tiêu dùng có thể tìm đến các sản phẩm rẻ hơn, sản xuất thủ công, buôn lậu. Do đó có thể gây thất thu thuế, gia tăng rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng. Ngoài ra, việc tăng thuế cũng có thể gây ảnh hưởng đến vấn đề việc làm, nhiều vấn đề khác.

Từ phân tích trên, để hài hòa lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp, người tiêu dùng, ông Thắng đề nghị cần thực hiện lộ trình tăng thuế chậm hơn để tạo điều kiện để doanh nghiệp và thị trường có thời gian thích nghi, hướng tới mục đích hài hòa và an sinh xã hội.

Đại biểu Hoàng Văn Cường (Đoàn Hà Nội) phân tích, cách thức đánh thuế tăng đều theo hằng năm không phải mục tiêu thay đổi hành vi tiêu dùng, mà có thể khiến người tiêu dùng dần dần thích nghi.

Ông Cường nêu ví dụ giống như luộc con nhái. Nếu bỏ con nhái vào nước lạnh và đun nóng dần lên, con nhái không biết phản ứng, rồi cứng dần đến lúc chết. Nhưng nếu bỏ con nhái vào nước đang nóng thì nó sẽ giãy giụa. Do đó nên bỏ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đều hằng năm và tăng một đợt nhưng với mức cao, và sau đó có thể vài năm tăng một lần. Việc tăng không nên áp dụng từ năm 2026, mà bắt đầu từ năm 2027 để có 1 năm tuyên truyền, vận động nhằm thay đổi hành vi của người tiêu dùng.

Cũng theo ông Cường, việc thay đổi hành vi tiêu dùng đối với sản phẩm thuốc lá, rượu bia đối với người Việt Nam hầu như không bị tác động nhiều nếu như chỉ tăng giá đơn thuần. Trước đây, chúng ta cũng tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu, bia nhưng mức độ tiêu dùng giảm không đáng kể, cho đến khi có Nghị định 100/2019/NĐ – CP xử phạt vi phạm giao thông đường bộ và đường sắt. "Tức là phải bằng các biện pháp mang tính chất giáo dục, cưỡng, bức, hành chính. Chính vì vậy khi thay đổi phải cần có thời gian", ông Cường nói.