Đề nghị giữ lại quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân đối với Chánh án và Viện trưởng

Dân bị oan sai sẽ nhờ ai chất vấn?

Về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013, đại biểu (ĐB) Nguyễn Thị Kim Thúy (Đoàn Đà Nẵng) cho rằng, theo giải thích của Ban soạn thảo, có hai lý do để bỏ quyền chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân (HĐND) đối với Chánh án Toà án nhân dân (TAND), Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) là sắp tới, theo chủ trương của Đảng về kết thúc hoạt động của đơn vị hành chính cấp huyện, sẽ không tổ chức TAND và VKSND cấp huyện mà thay thế bằng các TAND, VKSND khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn.

Lý do thứ hai, tuy Hiến pháp không quy định thẩm quyền chất vấn, HĐND vẫn thực hiện được thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương (bao gồm giám sát hoạt động của TAND, VKSND và các cơ quan nhà nước khác trên địa bàn) và HĐND vẫn có quyền kiến nghị với các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Bà Thuý bày tỏ quan điểm không đồng tình với cả 2 lý do trên. Bởi trong đổi mới cơ cấu sắp tới, bên cạnh TAND, VKSND khu vực, vẫn còn TAND, VKSND cấp tỉnh thì rất khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri của họ. Vì sao họ không còn được quyền chất vấn người đứng đầu 2 cơ quan này như Hiến pháp 2013 quy định. Còn TAND, VKSND khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu HĐNĐ là đại diện.

“Không lẽ TAND, VKSND khu vực sẽ là những cơ quan tư pháp duy nhất ở nước ta nằm ngoài sự giám sát bằng hình thức chất vấn của đại biểu HĐND? Nếu vậy thì dân bị oan sai sẽ nhờ cậy ai chất vấn để bảo vệ quyền lợi của họ? Và nếu vậy thì trước khi thông qua mô hình TAND, VKSND khu vực, đề nghị Quốc hội xem xét kỹ về việc tổ chức thực hiện giám sát đối với các cơ quan này”, bà Thuý nói.

Lý do thứ hai, theo bà Thuý, mâu thuẫn với lý do thứ nhất. Do nếu đã cho rằng TAND, VKSND khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn thì thẩm quyền giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật của HĐND đối với những cơ quan tư pháp đó ở mức nào? Phải chăng thẩm quyền ấy chỉ ngang với thẩm quyền giám sát đối với các doanh nghiệp trung ương đóng trên địa bàn? Nhưng ở đây, điều đáng quan ngại nhất là lập luận của Ban soạn thảo đã đánh đồng các hình thức giám sát khác nhau, trong khi chúng có ý nghĩa, vai trò và hiệu lực pháp lý rất khác nhau.

Bà Thuý phân tích: Giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và quyền kiến nghị hoàn toàn không thể thay thế cho quyền chất vấn - vốn là hình thức giám sát trực tiếp, công khai, buộc người bị chất vấn phải trả lời trực tiếp và chịu trách nhiệm về lời trả lời của mình. Không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu Chánh án hoặc Viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề, đối thoại công khai với đại biểu và cử tri. Trong điều kiện hiện nay, chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri, nhân dân địa phương yêu cầu thông tin, trao đổi trực tiếp với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND. Do đó, nhận định rằng “HĐND vẫn giám sát được” là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát.

Đi ngược với Nghị quyết 27?

Cũng theo bà Thuý, việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng VKSND là đi ngược lại với Nghị quyết số 27-NQ/TW về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Nghị quyết 27 nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát quyền lực bên trong mỗi cơ quan và giữa các cơ quan nhà nước. Nghị quyết cũng đòi hỏi: “Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả các cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước của Ðảng, Nhà nước và Nhân dân; thực hiện đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ, trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch trong từng cơ quan nhà nước”.

Về thực tiễn, bà Thuý cho hay, chưa nói đến trường hợp oan sai, mà chỉ nói đến những trường hợp bản án, quyết định của TAND tuyên không rõ, gây khó khăn cho việc thi hành án. Theo một bài báo mới đăng trên cơ quan báo chí của một tỉnh, thống kê của 3 ngành: VKS, TA và thi hành án dân sự trong thời gian qua, tỉnh này có 28 vụ việc bản án, quyết định của toà tuyên không rõ, gây khó khăn cho việc thi hành án dân sự, trong đó 11 vụ có kiểm sát viên tham gia kiểm sát xét xử (chiếm 39,2%). Trong những trường hợp như vậy, nếu đại biểu HĐND chỉ có quyền kiến nghị thì kiến nghị ấy có hiệu lực pháp lý như ý kiến chất vấn công khai trước kỳ họp HĐND không?

Từ những phân tích trên, bà Thuý đề nghị Quốc hội xem xét giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND cấp tỉnh và khu vực trong Hiến pháp, hoặc ít nhất để ngỏ một nguyên tắc hiến định về vấn đề này, tạo cơ sở cho luật chuyên ngành quy định cụ thể phù hợp với mô hình tổ chức mới.

ĐB Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Đoàn Bình Dương) cũng đề nghị cần cân nhắc thật kỹ vì thực hiện sắp xếp tổ chức bộ máy của TAND, VKSND vẫn tổ chức theo cấp tỉnh và khu vực tại địa phương. Do đó nên vẫn giữ nguyên chủ thể này được chất vấn như trong Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) tại khoản 5 Điều 33.

Đồng thời bà Xuân kiến nghị, bổ sung thêm đối tượng được chất vấn là: “các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương” vào đối tượng được đại biểu HĐND chất vấn.

Cụ thể, đại biểu HĐND được chất vấn đối với các cơ quan nhà nước khác trong việc thực hiện pháp luật tại địa phương sẽ giúp cho việc thực hiện trách nhiệm giải trình trong thực hiện chính sách, pháp luật và thực thi công vụ trên địa bàn được tốt hơn; nhất là trong điều kiện các cơ quan như: Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân hay cơ quan Thuế, Hải quan, Kho bạc, BHXH, Ngân hàng Chính sách xã hội, được tổ chức ở cấp tỉnh và tổ chức theo khu vực trong từng tỉnh, thành phố, mà việc thực thi nhiệm vụ của các cơ quan này có liên quan trực tiếp đến thực thi pháp luật, đến các giải pháp thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh do cấp trên giao.

“Việc bổ sung đối tượng được chất vấn này cũng phù hợp với quy định của Hiến pháp hiện hành”, bà Xuân bày tỏ.

Trong khi đó, ĐB Phạm Trọng Nghĩa (Đoàn Lạng Sơn) cho rằng, theo khoản 2 Điều 103 của Hiến pháp 2013 thì Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử của Thẩm phán, Hội thẩm. Hiến pháp chỉ giới tính độc lập của Tòa trong phạm vi “xét xử” chứ không phải trong tất cả các hoạt động của Tòa án. Bên cạnh đó, cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (2011) khẳng định nguyên tắc kiểm soát quyền lực nhà nước. Nghị quyết số 27-NQ/TW đặc biệt nhấn mạnh việc thực hiện quyền lực nhà nước phải đặt “dưới sự giám sát của Nhân dân”. Vì vậy, việc sửa đổi Hiến pháp cần tạo điều kiện tốt hơn để người dân tham gia tích cực hơn vào giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước.

“Chất vấn là một công cụ giám sát quan trọng nhằm đảm bảo các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm giải trình trước đại biểu dân cử và nhân dân. Nếu cho rằng việc chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án và Viện trưởng làm ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp thì sẽ rất khó lý giải quyền chất vấn của ĐBQH đối với Chánh án TAND tối cao và Viện trưởng VKSND tối cao.

Chất vấn của đại biểu HĐND không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử hay truy tố của vụ án cụ thể, mà tập trung vào trách nhiệm quản lý, việc tổ chức thi hành và tuân thủ pháp luật của Chánh án và Viện trưởng. Việc duy trì quyền chất vấn là cần thiết để đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp”, ông Nghĩa nói và nêu rõ theo Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức TAND và Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức VKSND trình Quốc hội thông qua tại Kỳ họp này thì mô hình tổ chức của TAND và Viện KSND có 3 cấp: Tối cao, cấp tỉnh và khu vực. Như vậy, việc trao quyền giám sát, nhất là quyền chất vấn cho đại biểu HĐND cấp tỉnh đối với Chánh án và Viện trưởng cấp tỉnh là phù hợp và khả thi.