Đề nghị sớm đầu tư “nền tảng số báo chí quốc gia”

Ngày 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Đại biểu Lý Anh Thư (Đoàn An Giang) cho rằng, trong bối cảnh truyền thông số, bùng nổ và ranh giới giữa báo chí-truyền thông-quảng cáo ngày càng mờ dần, việc sửa đổi Luật Báo chí trở nên hết sức cấp thiết. Vì vậy, Luật Báo chí sửa đổi cần làm rõ phạm vi báo chí trong không gian mạng; quy định trách nhiệm biên tập, xuất bản đối với nội dung có yếu tố quảng cáo; kiểm soát hoạt động hợp tác truyền thông giữa cơ quan báo chí và các đối tác thương mại. Việc sửa đổi không chỉ để đáp ứng yêu cầu quản lý, mà còn để bảo vệ tính khách quan, minh bạch, giữ vững vai trò định hướng của báo chí, tránh thương mại hóa, quá mức và bảo đảm báo chí tiếp tục là trụ cột thông tin đáng tin cậy trong thời đại số.

Bà Thư cũng cho hay, sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) thời gian qua đã làm thay đổi sâu sắc môi trường thông tin. Chỉ với vài thao tác, bất kỳ cá nhân nào cũng có thể tạo ra bài viết, hình ảnh hay video giống hệt sản phẩm báo chí, “nhà nhà làm báo, người người làm báo”. Tin tức lan truyền nhanh, không qua kiểm chứng, khiến người dân khó phân biệt đâu là thông tin chính thống, đâu là nội dung do AI tạo dựng.

 Điều này tạo ra áp lực lớn đối với báo chí cách mạng, vốn là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và là diễn đàn của nhân dân. Khoản 3, Điều 39, dự thảo Luật đã đề cập việc sử dụng AI, nhưng theo đại biểu Thư, cần tiếp tục làm rõ hơn trách nhiệm trong việc gắn nhãn AI, kiểm chứng thông tin đầu vào, và xử lý khi AI tạo ra nội dung sai sự thật. Đây là điều cần thiết để bảo vệ uy tín báo chí và quyền tiếp cận thông tin đúng của người dân. Bên cạnh đó, nhiều tổ chức, cá nhân đang sử dụng AI để sản xuất nội dung mang tính chất báo chí nhưng không thuộc cơ quan báo chí, không có trách nhiệm biên tập hay đạo đức nghề nghiệp. "Tôi đề nghị hoàn thiện quy định để định danh và ràng buộc trách nhiệm tối thiểu đối với nhóm chủ thể này, nhằm hạn chế tin giả lan truyền trên không gian mạng", đại biểu Thư nói. 

Để hỗ trợ báo chí chính thống phát huy vai trò trong bối cảnh mới, bà Thư đề nghị quan tâm đầu tư sớm cho “nền tảng số báo chí quốc gia” được đề cập tại khoản 9 điều 3 dự thảo Luật; xây dựng cơ chế đặt hàng, tin bài giá trị cao; và nghiên cứu triển khai “dấu xác thực báo chí chính thống” trên không gian mạng”. Những giải pháp này vừa giúp báo chí nâng cao năng lực cạnh tranh, vừa hỗ trợ người dân tiếp cận thông tin chính xác, phân biệt nhanh giữa nội dung báo chí và nội dung giả mạo. Bên cạnh đó, dự thảo quy định “cơ quan báo chí có giấy phép nhưng không hoạt động” là căn cứ thu hồi, tuy hợp lý nhưng chưa xác định rõ “không hoạt động” trong thời gian bao lâu. Báo cáo giải trình hiện nêu rằng thời gian sẽ quy định trong Nghị định, nhưng theo tôi, đây là tiêu chí ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và sự ổn định của cơ quan báo chí, không nên giao toàn bộ cho văn bản dưới luật.

Đại biểu Thư cho rằng, trong nhiều lĩnh vực, các tiêu chí xác định tình trạng “không hoạt động”, “ngừng hoạt động” đều được luật quy định rõ thời hạn tối thiểu để bảo đảm tính minh bạch, khả năng dự báo. Do đó, đề nghị bổ sung ngay trong Luật khoảng thời gian cụ thể (ví dụ 3 tháng, 6 tháng), để bảo đảm áp dụng thống nhất, tránh tuỳ nghi, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của cơ quan báo chí. 

Theo Tờ trình số 970/TTr-CP, điểm e Điều 21 trước đây quy định: “Nguồn thu từ tài trợ và nguồn thu hợp pháp khác theo quy định pháp luật”. Tuy nhiên, tại dự thảo trình Quốc hội lần này, cơ quan chủ trì soạn thảo đã bỏ cụm từ “nguồn thu hợp pháp khác theo quy định pháp luật” đối với cơ quan báo chí mà chưa có giải trình, tiếp thu. Do đó, bà Thư đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo xem xét lại nội dung này. Trong bối cảnh báo chí đang chuyển đổi mô hình kinh tế, đòi hỏi đa dạng nguồn thu, việc bỏ quy định này có thể hạn chế hoạt động sáng tạo và giảm khả năng tự chủ của cơ quan báo chí. Báo cáo tiếp thu cũng xác nhận Nhà nước định hướng phát triển báo chí đa nền tảng, mở rộng không gian số, gắn với dịch vụ trực tuyến, điều này đòi hỏi khuôn khổ pháp lý linh hoạt hơn cho các nguồn thu hợp pháp.

Để khuyến khích cơ quan báo chí phát triển theo hướng tự chủ, chuyên nghiệp, sáng tạo, bà Thư đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo giữ lại cụm từ “nguồn thu hợp pháp khác theo quy định pháp luật” trong điều 21 dự thảo Luật Báo chí. Quy định này sẽ vừa bảo đảm tính minh bạch, hợp pháp, vừa tạo cơ sở pháp lý cho các cơ quan báo chí mở rộng hoạt động, đa dạng hóa nguồn thu, đáp ứng yêu cầu phát triển trong thời kỳ công nghệ và xã hội thông tin hiện nay.