Đề nghị tăng cường “hậu kiểm” để phát hiện sai phạm khi miễn giấy phép xây dựng

Ngày 14/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Xây dựng (sửa đổi). Đề cập đến vấn đề miễn giấy phép xây dựng đối với một số công trình, Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Phòng) cho biết, so với Luật Xây dựng hiện hành, dự thảo luật quy định miễn giấy phép xây dựng đối với một số loại công trình, theo hướng giảm “tiền kiểm”, tăng “hậu kiểm” trong việc quản lý các công trình xây dựng. Đây là nội dung phù hợp với mục tiêu cải cách, cắt giảm các thủ tục hành chính, giảm thời gian, chi phí thực hiện các thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp. 

Tuy nhiên, bà Nga chỉ rõ thực tiễn nhiều năm qua cho thấy tình trạng xây dựng không phép, sai phép, lấn chiếm vỉa hè, đất công, xây vượt tầng, thay đổi công năng diễn ra ở nhiều nơi. Nhiều công trình không được phát hiện từ sớm, chỉ khi công trình đã xây gần xong hoặc hoàn thiện mới bị phát hiện và xử lý.

Trước thực trạng như vậy, cùng với bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đội ngũ cán bộ chuyên môn về xây dựng ở cấp xã rất mỏng, phần lớn là kiêm nhiệm, không có đủ lực lượng để thực hiện giám sát, phát hiện kịp thời vi phạm; ở một số địa phương còn thiếu cán bộ có chuyên môn sâu về xây dựng, theo bà Nga: Điều đó dẫn tới những khó khăn trong việc thực hiện kiểm tra, giám sát các công trình xây dựng trên thực tế. 

“Vì vậy, song song với việc cắt giảm khâu “tiền kiểm”, miễn giấy phép xây dựng đối với một số công trình xây dựng, cần bổ sung các cơ chế tăng cường “hậu kiểm”  để phát hiện và xử lý các sai phạm về xây dựng kịp thời; quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp xã, trong việc kiểm tra, phát hiện và xử lý vi phạm các quy định xây dựng ngay từ giai đoạn đầu; bổ sung chế tài xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu không phát hiện hoặc xử lý kịp thời các sai phạm về công trình xây dựng; nghiên cứu bố trí lực lượng hỗ trợ quản lý xây dựng ở cấp cơ sở để khâu “hậu kiểm” thực sự kịp thời và đạt hiệu quả. Tránh tình trạng mở cơ chế “hậu kiểm” nhưng không có đủ nguồn nhân lực, con người để thực hiện “hậu kiểm”, bà Nga nói.

Liên quan đến vấn đề quản lý chi phí, tổng mức đầu tư, chống đội vốn, Đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) dẫn việc báo cáo chỉ ra tình trạng đội vốn, kéo dài thời gian phổ biến. Từ đó, ông Đồng kiến nghị điều 28 cần bổ sung việc chỉ điều chỉnh tổng mức đầu tư khi có yếu tố bất khả kháng hoặc hiệu quả vượt trội. Gắn trách nhiệm chủ đầu tư với chất lượng khảo sát và thiết kế ban đầu. Thẩm định dự toán nhằm kiểm soát giá, chống thất thoát, không can thiệp sâu vào phương án kỹ thuật. “Tư duy sửa luật cần kiểm soát chặt, rõ ràng, không hình thức”, ông Đồng cho hay.

Về cải cách thủ tục hành chính trong cấp phép và quản lý trật tự xây dựng, ông Đồng nhấn mạnh,  giấy phép xây dựng là thủ tục “gần dân nhất” do đó cần mạnh tay đơn giản hóa. Điều 23 về nhà ở riêng lẻ cần quy định rõ trường hợp không phải lập dự án. Cắt bỏ yêu cầu bổ sung hồ sơ lặp lại.

Bổ sung chế tài mạnh đối với hành vi buông lỏng giám sát trật tự xây dựng của chính quyền cơ sở.

Riêng về nâng cao năng lực chủ đầu tư, Ban quản lý dự án và trách nhiệm cá nhân, từ Điều 39–41, ông Đồng kiến nghị cần nhấn mạnh hơn việc chủ đầu tư chịu trách nhiệm toàn diện. Ban quản lý dự án có năng lực phù hợp với quy mô dự án. Cơ chế truy trách nhiệm cá nhân trong khảo sát, thiết kế, thẩm định khi xảy ra sai sót. Quy định cụ thể về lưu trữ hồ sơ phục vụ truy cứu trách nhiệm khi vi phạm.

Từ đó, ông Đồng đề nghị, chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm cuối cùng đối với chất lượng khảo sát, thiết kế, thẩm tra và an toàn công trình. Ban quản lý dự án phải có chứng chỉ năng lực, đủ nhân sự và bị thu hồi quyền quản lý nếu để xảy ra sai phạm. Trách nhiệm cá nhân phải rõ ràng: ai ký khảo sát, chịu trách nhiệm số liệu? ai thiết kế, chịu trách nhiệm phương án? ai thẩm tra chịu trách nhiệm nội dung?; ai phê duyệt chịu trách nhiệm cuối cùng?. Bên cạnh đó, hồ sơ phải được lưu trữ tối thiểu 15–20 năm, lưu điện tử để thuận tiện kiểm tra, truy xuất.

Ông Đồng cũng kiến nghị, tiếp tục rà soát dự thảo theo hướng một công việc, một cơ quan, một người chịu trách nhiệm. Cắt giảm tối đa thủ tục không cần thiết, hợp nhất thủ tục trùng lặp. Chuẩn hóa năng lực chủ đầu tư và ban quản lý dự án, siết trách nhiệm cá nhân. Minh bạch hóa và số hóa toàn bộ quy trình xây dựng, hồ sơ, giấy phép, nghiệm thu. Luật cần hướng tới mục tiêu rút ngắn thời gian xử lý, giảm chi phí tuân thủ, tăng minh bạch, nâng cao trách nhiệm giải trình.