Đề xuất lấy nước sông Đà làm sạch những dòng sông ‘chết’ tại Hà Nội

Hiện có 9 con sông chảy qua địa bàn Thủ đô Hà Nội, gồm: sông Hồng, Đuống, Đà, Nhuệ, Cầu, Đáy, Cà Lồ, Tích và sông Tô Lịch. Phía tây Hà Nội có 8 con sông, trong đó: sông Tích, sông Bùi, sông Nhuệ và sông Đáy có nhiệm vụ cấp nước tưới tiêu. Số còn lại: Kim Ngưu, Lừ, Sét, Tô Lịch có nhiệm vụ tiêu nước.

Đánh giá về vai trò, cũng như thực trạng của những dòng sông chảy qua Hà Nội, PGS.TS Khổng Doãn Điền - Chủ tịch Hội Cơ học Hà Nội cho biết, nhiều dòng sông hiện nay không có dòng chảy vào mùa kiệt, ô nhiễm nghiêm trọng. Nguyên nhân chính là do hạ thấp đáy sông dẫn đến hạ thấp mực nước trên sông Đà, sông Hồng làm cho các công trình thủy lợi không lấy đủ nước. Không những thế, thực trạng trên còn tác động đến khả năng tiêu úng, thoát lũ và phòng chống thiên tai.

Còn theo GS Nguyễn Văn Tính - Giám đốc Chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia “Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn hồ đập, hồ chứa nước” những năm gầy đây, mực nước sông Hồng hạ thấp đã vô hiệu hóa các cửa lấy nước vào sông Tích, sông Đáy, sông Nhuệ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc lấy nước phục vụ sản xuất nông nghiệp và làm ô nhiễm các dòng sông do không có nước lưu thông. Từng có những dự án, giải pháp làm sống lại sông Đáy, nhưng do không có nước chảy vào nên đoạn đầu sông Đáy khoảng 50km vẫn là dòng sông “chết” hoặc việc xây dựng trạm bơm Liên Mạc nhằm tưới, tiêu kết hợp bơm nước sông Hồng vào sông Nhuệ để cải thiện môi trường vẫn chưa triển khai được.

Trong khi đó, về nguyên nhân chính khiến lòng sông Đà và sông Hồng hạ thấp, các chuyên gia Hội Thủy lợi Việt Nam đều nhận định là do tình trạng khai thác cát quá mức.

Để hồi sinh những dòng sông ở phía Tây Hà Nội, các nhà khoa học của Hội Cơ học Hà Nội đưa ra giải pháp sử dụng nước sông Đà thay thế, tận dụng địa hình dốc từ Ba Vì về Hà Nội, cung cấp nguồn tự chảy cho các con sông lớn của Thủ đô như sông Nhuệ, sông Đáy và sông Tô Lịch. Giải pháp của Hội Cơ học là lấy nguồn nước sông Đà qua cống Thuần Mỹ. Cống này nằm trên bờ hữu sông Đà tại huyện Ba Vì, có khả năng lấy khoảng 100m3/s nước từ sông Đà vào sông Tích, từ đó chảy tự nhiên về Sơn Tây. Nước sông Tích về Sơn Tây có dòng chảy hở tự do không áp nên tổn thất ít, sử dụng cống điều tiết để điều chỉnh mực nước ở Sơn Tây lên 10m.

Tại cống điều tiết Sơn Tây chuyển 40m3/s theo sông Tích về sông Bùi, còn 60m3/s theo đường trục quy hoạch Tây Thăng Long về đến sông Đáy xả 30m3/s, về đến sông Nhuệ xả 25m3/s, còn lại 5m3/s về sông Tô Lịch và Hồ Tây. Tuyến dẫn này có những điểm đặc biệt, đó là đi qua nhiều điểm du lịch, văn hóa, lịch sử, tâm linh, kết hợp với văn hóa nước. Theo GS Nguyễn Quang Ngọc (Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam), phương án lấy nước từ sông Đà mang tính thuận thiên bởi chi phí không quá lớn.

Đồng quan điểm, chuyên gia Nguyễn Trường Duy (Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam) đề xuất lấy nước từ sông Đà để cấp cho 3 con sông phía tây Thủ đô là sông Tích, sông Nhuệ và sông Đáy. Cụ thể sẽ lấy 100 m3/s nước từ cống Thuần Mỹ đưa vào sông Tích, di chuyển đến km37 (khu vực Sơn Tây). Tại đây, một đập dâng để điều tiết sẽ chia lưu lượng thành hai hướng: 40 m3/s dẫn về sông Tích và sông Bùi; 60 m3/s còn lại dẫn qua tuyến kênh theo quy hoạch Tây Thăng Long, cấp cho sông Đáy và sông Nhuệ mỗi sông 30 m3/s.

Triển khai giải pháp trên có thể phải đầu tư khoảng 16.000 - 17.000 tỉ đồng nhưng giúp các sông có dòng chảy tự nhiên bền vững; cải thiện môi trường, nâng cao sức khỏe cộng đồng, giao thông thủy phát triển; chủ động cấp nước cho sản xuất nông nghiệp khoảng 70.000 hecta, tăng vụ, tăng năng suất, giảm chi phí tiền điện không phải bơm nước từ sông Hồng lên, hàng năm không phải đầu tư công trình chống hạn. Bên cạnh đó, giải pháp trên cung cấp nước cho 20.000 hecta nuôi trồng thủy sản; cấp nước cho các nhà máy nước sạch để giảm khai thác nước ngầm.