Đến Quảng Trị, về làng Bích Khê

Nhóm cổ nhạc làng Bích Khê.

Nói đến Bích Khê là nói đến một vùng quê con người trung hậu, can đảm, hiếu học, tài hoa. Chúng tôi đến thăm ngôi nhà ông Đỗ Văn Thiện, một nghệ nhân cổ nhạc đã ngoài 80 mươi tuổi.

Nghề nhạc Bích Khê lưu truyền đã được gần mười đời, được mọi người gần xa biết đến. Âm nhạc truyền thống đã thấm đẫm vào tình người, tình quê. Sau những thời gian hành nghề, họ ngồi lại với nhau ôn luyện từng bản nhạc để rèn luyện tay nghề ngày thêm thành thục.

Nhìn họ tập luyện và biểu diễn say sưa, người xem có thể cảm nhận lòng yêu nghề, tâm huyết của các nghệ nhân. Họ diễn xướng không chỉ bằng bàn tay điêu luyện, đôi tai nghề nghiệp mà còn bằng cả tấm lòng giữ lại những gì tinh túy của cha ông. Điều đó đã làm nên một bản sắc độc đáo của một Bích Khê văn nghệ, tài hoa.

Điều đáng nói là trong cuộc sống hiện đại hôm nay, nghề nhạc cổ truyền từ chiếc nôi này vẫn luôn được gìn giữ, thăng hoa vì thoải mái hành nghề, sống được nhờ nghề. Ông Đỗ Văn Thiện hào hứng kể về nghiệp tổ lưu truyền cho đến ngày nay được cháu con gìn giữ làm rạng danh tổ tiên, làng mạc.

Nhưng nói gì thì nói không thể không nhắc đến họ Hoàng Bích Khê. Họ tộc này quả thực đã đóng góp nhiều cho quê hương đất nước. Ngày xưa họ này nổi danh khoa bảng, học hành giỏi giang, đỗ đạt làm quan đến chức thượng thư cũng vào hàng khanh tướng.

Như trường hợp gia tộc ông Hoàng Hữu Xứng. Sau này những tên tuổi lừng danh trong văn học nghệ thuật như nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường. Ông Hoàng An, trưởng tộc họ Hoàng Bích Khê tâm sự :”Cho dù con cháu mỗi người mỗi nghề nhưng luôn biết nhớ về tổ tiên, nhớ về bề trên trong mọi sinh hoạt của họ tộc. Đó là điều quý giá được lưu truyền từ xưa đến nay.”

Chính họ trong cuộc sống hàng ngày, trong những câu chuyện của bà con lối xóm vẫn được người dân làng Bích Khê trân trọng và tôn vinh đúng mực, tự hào về một vẻ đẹp văn hóa của làng quê.

Ông Đỗ Xuân Hiệu, chi hội trưởng chi hội người cao tuổi Bích Khê thay mặt dân làng ghi nhận họ Hoàng làng Bích Khê là một dòng dõi có truyền thống học hành, làm được nhiều điều có ích cho làng, cho nước. Đó là cống hiến đáng kể của họ Hoàng Bích Khê từ ngày xưa cho đến ngày nay.

Họ Hoàng như đã nói có tiếng khoa cử. Ông Hoàng Hữu Bính từng đỗ tiến sĩ hoàng giáp dưới triều vua Thành Thái năm 1889. Đang làm quan tuần phủ, chán ghét giặc Pháp nghênh ngang, ông từ quan về làm việc ở Quốc tử giám.

Được một thời gian thì cũng bỏ về làng sống chờ đợi thời cơ kháng Pháp. Bích Khê lúc ấy được coi là vườn đào tụ nghĩa tập hợp những người chống giặc ngoại xâm.

Không may ông bị bệnh rồi mất tại quê nhà. Còn ông Hoàng Hữu Xứng học hành đỗ đạt làm quan đến chức Thượng thư Bộ Lễ, giám khảo các kỳ thi hương, thi hội.

Trải qua những lận đận quan trường khi vận nước rối ren, ông vẫn được nhìn nhận là một ông quan mẫn cán, thanh liêm, nặng lòng với dân với nước. Ông để lại cho đời sau cuốn sách quan trọng về bản đồ đất nước: “Đại Nam quốc cương giới vựng biên” do ông đứng ra tổ chức biên soạn và Nghĩa Trũng Đàn, một nghĩa cử sáng ngời sau hơn cả trăm năm.

Nghĩa Trũng Đàn mới vừa nhắc đến là một nghĩa trang đặc biệt do ông Hoàng Hữu Xứng và gia đình tự bỏ tiền mua đất rồi quy tập những thi hài không nơi nương tựa.

Đó là nơi yên nghỉ của hàng ngàn linh hồn phiêu dạt tại làng Thạch Hãn gần Thành cổ Quảng Trị. Việc nghĩa này thật đáng trân trọng xiết bao. Qua hơn một thế kỷ binh đao tao loạn, nghĩa trang này đã được nhà nước công nhận là di tích lịch sử, được bà con Bích Khê đến khói hương, tưởng vọng những người thiên cổ.

Những dịp lễ tết, những ngày đại sự Nghĩa Trũng Đàn đã đón những khách gần xa, để cho tâm nguyện vị tha bừng sáng, lan tỏa một tinh thần, đạo lý Việt Nam: thương người như thể thương thân trong tình nghĩa đồng bào. Còn đây văn bia do hậu duệ Hoàng Phủ Ngọc Tường phụng soạn ngợi ca tấm lòng của tiền nhân đối với người đã về với cát bụi. Những tấm lòng nhân như thế dù khởi thủy từ xưa vẫn sẽ còn lại mãi mãi với muôn sau.

Đạo nghĩa mà làng Bích Khê dày công tô bồi và trong đó họ Hoàng cũng góp phần bao đời vun đắp hiển hiện trong những nhà thờ họ, thờ chi của họ này. Trước một ngôi nhà thờ Hoàng tộc Bích Khê có hai câu đối nhắc nhở con cháu và mọi người về lẽ sống : “Tri túc tâm thường lạc. Vô cầu phẩm tự cao”, tạm dịch: Biết đủ tâm sẽ vui vẻ, không cầu cạnh, phẩm giá mình tự cao. Thật đáng để đời nay suy ngẫm.

Ông Hoàng Hữu Cương hậu duệ Hoàng tộc làng Bích Khê tâm đắc với chuyện họ Hoàng dù khi còn hàn vi hay thành đạt luôn lấy đạo đức làm đầu. Đó chính là vốn quý của dòng họ qua mấy trăm năm.

Dạo quanh làng sẽ thấy dấu ấn của họ Hoàng làng Bích Khê. Hầu như vẫn còn nhiều hình ảnh và tư liệu được lưu giữ ở những nơi thờ phụng trang nghiêm.

Người đến đây sẽ có dịp hiểu thêm về một dòng tộc từ xưa đến nay nổi danh trong thiên hạ. Hầu như đời nào từ cổ chí kim họ này cũng có người thành đạt và quan trọng hơn là có đóng góp cho quê hương đất nước.

Qua hàng trăm năm thế gian biến cải, dòng họ này vẫn giữ được phong độ của mình góp nhân tài vật lực vào công cuộc hộ quốc an dân. Dù làm ruộng hay làm quan, dù ở làng hay xa xứ ai nấy đều giữ được gia phong, tự hào về truyền thống dòng họ của mình ngõ hầu nuôi chí lập thân, lập nghiệp. Đây chính là điểm đặc sắc của Hoàng tộc Bích Khê.

Về Bích Khê không thể không đến thăm nhà lưu niệm bà Hoàng Thị Ái, một bậc tiền bối cách mạng, suốt đời tận hiến cho Tổ quốc, nhân dân được đồng bào, trong đó có các Tổng Bí thư Đảng như Đỗ Mười, Lê Khả Phiêu dành cho nhiều tình cảm đặc biệt.

Ngày bà tạ thế, dù được mai táng ở nghĩa trang Mai Dịch tận thủ đô Hà Nội nhưng con cháu họ Hoàng và dân làng Bích Khê vẫn nghiêng mình tưởng nhớ một người con tận trung chí hiếu của quê hương Quảng Trị. Sự tưởng niệm những người yêu nước như Hoàng Thị Ái, Hoàng Hữu Chấp sẽ vĩnh hằng ở làng quê như Bích Khê và không chỉ Bích Khê.