Đi qua trạm thu phí

Ảnh minh họa.

Thuật ngữ xây dựng, vận hành và chuyển giao (Built - Operation - Transfer) trong lĩnh vực đầu tư, xây dựng, chuyển giao hạ tầng giao thông được viết tắt là BOT. “Built” là hình thức nhà đầu tư bỏ tiền làm hạ tầng trước. “Operation” là quá trình khai thác vận hành theo thời gian nhất định. “Transfer” là việc nhà đầu tư chuyển giao hạ tầng đã đầu tư, đã khai thác thu hồi vốn cho Chính phủ, Nhà nước.

Ngày 1/1/2013 khi cùng lúc 14 trạm thu phí (TTP) đường bộ nộp ngân sách nhà nước bị xóa bỏ, người có ôtô chưa kịp thở phào thì lại phải đối mặt với TTP BOT thi nhau mọc lên. Năm 2015, quãng đường hơn 700km từ Đà Nẵng ra Hà Nội chỉ có 11 TTP gồm TTP Hòa Phước, Nam hầm Hải Vân, Nam TP Đông Hà, Quán Hàu cùng các TTP trên địa bàn xã Quảng Đông, huyện Quảng Trạch (Quảng Bình), hầm Đèo Ngang, Cầu Rác, TTP Bến Thủy, Hoàng Mai, Bỉm Sơn, cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình thì nay đã có thêm TTP Phú Bài (ngay vị trí TTP nộp ngân sách nhà nước bị xóa bỏ năm 2013) và TTP cao tốc Cầu Giẽ - pháp Vân. Tổng cộng đoạn đường hơn 700km này hiện có 13 TTP.

“Kêu trời không thấu”- không chỉ là lời của lái xe đường dài khi nhắc đến TTP BOT mọc dày trên các tuyến QL (và cả tỉnh lộ) mà còn là cảm giác rùng mình của mọi doanh nghiệp kinh doanh vận tải. Phí qua các TTP BOT “ngốn” hết gần ½ cước phí vận tải làm doanh nghiệp lao đao. Lãnh đạo địa phương nghèo cũng “kêu trời” vì TTP BOT dày đặc trên tuyến QL qua địa phương mình.

Đơn cử chỉ 150km đường qua địa bà tỉnh Đắk Nông của Tây Nguyên mà có đến 3 TTP. Mọi phương tiện di chuyển từ Kon Tum, Đắc Lắk, Gia Lai xuống TP HCM phải qua 10 TTP (bình quân 50km/ TTP).

Thái Bình lên Hà Nội khoảng cách 100km có đến 4 TTP. Vận chuyển 1 container hàng giá trị 3 triệu đồng từ Hải Phòng lên Hà Nội mất 1 triệu đồng mua vé qua TTP. Ở miền Đông Nam Bộ, TTP dày đặc đến mức có nơi di chuyển trên đoạn đường 7 km, người điều khiển phương tiện phải bỏ tiền mua vé qua 2 TTP.

Người có ôtô, chủ doanh nghiệp vận tải đang lo lắng trước thông tin, theo quy hoạch TP.HCM có 13 TTP vào năm 2020. Đến năm 2025, TP sẽ có 20 TTP!

Cùng với mật độ ngày càng dày đặc trên các tuyến QL, tỉnh lộ; vị trí đặt TTP BOT cũng khiến người có ôtô trên cả nước “kêu trời không thấu” vì đặt ở nơi này nhưng thu phí ở nơi khác. Đơn cử TPT cao tốc Thăng Long - Nội Bài đặt ở cửa ngõ TP Hà Nội để thu phí cho đường tránh Vĩnh Yên ở cách đó trên 50 km.

Chưa kể muốn đến đường tránh Vĩnh Yên, phương tiện phải thêm một lần mua vé qua TTP BOT tuyến QL số 2. TTP đặt tại Bỉm Sơn, tiếp giáp giữa Thanh Hóa với Ninh Bình là để thu phí cho tuyến đường tránh TP Thanh Hóa cách đó hơn 50km.

TTP đặt tại xã Điện Thắng Bắc, cửa ngõ TP Đà Nẵng là để thu phí cho tuyến BOT Hòa Cầm - Hòa Phước (Đà Nẵng) và Tứ Câu - Vĩnh Điện (Quảng Nam). Trước ngày 1/1/2016 doanh nghiệp BOT này còn đặt thêm TTP ở Nam hầm đường bộ Hải Vân, thu phí mọi phương tiện ra vào TP Đà Nẵng.

Đầu tháng 1/2016, ngay thời điểm TTP bất hợp lý Nam hầm đường bộ Hải Vân dừng thu phí, doanh nghiệp BOT nói trên bất ngờ tăng giá vé qua trạm đến 233%. 1 xe dưới 12 chỗ khi qua trạm phải mua vé hết 35.000 đồng thay vì chỉ 15.000 đồng đã khiến rất nhiều lái xe bất bình, phản ứng gây ùn tắc cục bộ

Tháng 1/2016, người dân xã Thanh Lương, thị xã Bình Long, tỉnh Bình Phước đã ngăn không cho thi công công trình TTP của một doanh nghiệp BOT tại vị trí km 105+700. Nguyên nhân là TTP đang chuẩn bị xây này cách TTP Tân Khai cùng nằm trên tuyến QL13 chỉ trên dưới 20km.

Từ tháng 9/2010, Bộ GTVT dừng hoạt động TTP Quán Hàu (trên QL1A qua xã Võ Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình) nhưng vẫn duy trì TTP này để hoàn vốn cho tuyến QL1A tránh TP Đồng Hới, cũng đã khiến người dân phản ứng vì họ không tham gia giao thông, không hưởng lợi từ dự án BOT những mỗi khi qua trạm đều phải bỏ tiền mua vé!

Mọc lên dày đặc, giá phí tăng cao đã gây nên những hiệu ứng không tốt trong đời sống xã hội. Chủ phương tiện và các doanh nghiệp kinh doanh vận tải không thể là “người tiêu dùng thông thái” bởi họ không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc ngày ngày “bấm bụng” bỏ tiền mua vé qua các TTP BOT.

Theo thống kê, trên cả nước có tổng cộng 96 TTP BOT đang và sẽ hoạt động. Xin dẫn ra đây lời của một chuyên gia trong lĩnh vực giao thông vận tải, “phải đặt lợi ích người dân lên hàng đầu, thà rằng thu phí cao một lần còn hơn đặt ra nhiều loại phí, nhiều trạm thu phí bất hợp lý khiến người dân mệt mỏi, nghi ngại. Đã thu phí cao thì khả năng đáp ứng năng lực thông hành của các tuyến BOT phải tương xứng, đáng với đồng tiền bát gạo”.