Đi tìm nguồn gốc thực sự của phiến quân IS

Ảnh minh họa.

Hồi cuối tuần qua, nhà tài phiệt tai tiếng này đã có buổi phỏng vấn trên đài phát thành Mỹ, trong đó nói vẫn rằng ông Obama “đáng” bị đổ lỗi cho sự trỗi dậy của tổ chức khủng bố Hồi giáo này, do đã chỉ thị cho quân đội Mỹ rút quân khỏi Iraq hồi năm 2011, gây nên tình trạng trống quyền lực để IS lợi dụng.

“Ông ta là kẻ sáng lập. Cái cách mà ông ta rút khỏi Iraq… đó chính là sáng lập nên IS” - Trump nói trên đài phát thanh Hugh Hewitt.

Người ta có thể phân biệt rõ ràng khái niệm thành lập ra tổ chức IS và sự trỗi dậy của tổ chức này để rồi trở thành một lực lượng khủng bố hùng hậu, dã man và có phần lãnh thổ của riêng chúng trong ngày hôm nay. Vậy thực chất khởi nguồn của IS từ đâu, và tiến trình phát triển của nó ra sao?

Một nhánh của al-Qaeda

Gốc rễ của IS chính là tổ chức khủng bố người Hồi giáo dòng Sunni có tên al-Qaeda ở Iraq (AQI), được thành lập hồi năm 2004 bởi một công dân Jordan tên Abu Musab al-Zarqawi. Tổ chức này nhanh chóng trở thành một nhân tố phiến quân lớn trong khu vực chống lại lực lượng mà Mỹ dãn đầu nhằm lật đổ chính quyền Saddam Hussein năm 2003, và chống lại cả chính phủ do của người Hồi giáo dòng Shi’ite.

IS nhìn chung luôn có tư tưởng thù địch với cộng đồng người Hồi giáo dòng Shi’ite, mà bắt đầu chiến dịch của chúng chính là một vụ đánh bom tự sát nhằm vào một nhà thờ Hồi giáo của người Shi’ite tại Samarra năm 2006. IS kể từ sau đó cũng lợi dụng triệt để sự thù địch giữa hai dòng người để chống lại người Shi’ite.

Ông Hussein thời điểm đó vẫn dẫn dắt chính phủ của mình, nhưng nó lại bị áp đảo bởi các thành viên của cộng đồng người Sunni thiểu số ở Iraq. Khi Hussein bị lật đổ, quyền lực được chuyển tới tay người Shi’ite, những người đang chờ đợi để trả thù. Chính vì vậy, người Sunni ngày càng có tư tưởng rằng họ đang bị ngược đãi và tước đoạt quyền lực bởi các quan chức người Hồi giáo dòng Shi’ite.

Và như một hậu quả, AQI đã đào tạo nên các chiến binh người Sunni với tham vọng thành lập một quốc gia do người Hồi giáo dòng Sunni cầm quyền.

Nhưng tổ chức này sau đó nhanh chóng bị đánh bại. Sau khi Zarqawi bị tiêu diệt trong một cuộc không kích của Mỹ hồi năm 2006, một kẻ khác tên Abu Ayyub al-Masri, công dân Ai Cập, đã tiếp quản vị trí thủ lĩnh và tuyên bố thành lập Nhà nước Hồi giáo ở Iraq - còn gọi là ISI.

Trong năm 2006, ISI đã kiểm soát được phần lớn tỉnh miền Tây Anbar của Iraq. Nhưng đến năm 2008, quân đội Mỹ cùng sự giúp sức của các bộ lạc người Sunni vốn có xung đột với al-Qaeda, đã đánh bại phần lớn tổ chức này ở Iraq. Masri bị tiêu diệt trong một chiến dịch của Mỹ-Iraq hồi năm 2010, và từ đó mở ra cánh cửa mới cho Abu Bakr al-Baghdadi - người sau này trở thành thủ lĩnh của IS.

Thời điểm Baghdadi lên làm thủ lĩnh của tổ chức cũng gần với lúc mà cuộc nội chiến ở quốc gia láng giềng Syria bùng nổ, bởi vậy các thành viên của tổ chức này đến lãnh thổ Syria để tham gia cuộc chiến chống chính phủ.

Tách khỏi al-Qaeda, tuyên bố lập nhà nước

Sau khi ISI được tăng cường sức mạnh ở Syria, chúng trở về Iraq vào năm 2013 với tư cách một lực lượng hùng mạnh và chiếm được hầu hết tỉnh Anbar một năm sau đó. Cũng trong cùng năm, Baghdadi tuyên bố tổ chức sẽ đổi tên thành Nhà nước Hồi giáo tự xưng ở Iraq (ISIS) - viết tắt là IS như hiện nay. Hắn cũng tuyên bố chính thức tách khỏi Al-Nusra, một chi nhánh của al-Qaeda.

Các chiến binh của IS được cho là tinh nhuệ hơn các tổ chức tiền thân của nó nhờ được dẫn dắt bởi các cựu quan chức trong lực lượng quân đội của Saddam Hussein. Mỹ đã giải tán quân đội Iraq trong năm 2003 để tạo nên một đội quân mới, khiến cho nhiều quan chức người Sunni bị gạt sang một bên, và họ bắt đầu gia nhập vào tổ chức của IS.

Trong thời điểm hiện nay, rất nhiều thủ lĩnh cấp cao của IS là cựu tù nhân tại các nhà tù mà Mỹ quản lý ở Iraq. Các nhà tù này dường như đã biến tướng thành một mạng lưới riêng của những kẻ sẽ gia nhập tổ chức IS. Giới phân tích an ninh từng cho hay, Baghdadi cùng nhiều cấp phó của hắn cũng từng nhiều lần bị giam giữ tại Camp Bucca, một trong số các nhà tù của Mỹ ở miền Nam Iraq.

Tháng 6/2014, IS chiếm được Mosul, thành phố lớn thứ hai của Iraq. Cuối tháng đó, Baghdadi tuyên bố thành lập một nhà nước kiểu Caliphate, và sau đó IS chiếm được một vùng lãnh thổ lớn ở Syria và Iraq.

Thiếu tướng Mỹ về hưu James Marks, hiện là chuyên gia phân tích quân sự, từng bình luận về phát ngôn của Donald Trump rằng việc gọi Tổng thống Barack Obama là “người sáng lập IS” là “điên rồ”; nhưng cũng cho rằng là ông Obama “cũng có lỗi”.