Điệu khèn trên cao nguyên Sìn Hồ

Tới Khu 2, thị trấn Sìn Hồ, huyện Sìn Hồ (Lai Châu) hỏi về Nghệ nhân Mùa A Thào ai cũng biết. Nghệ nhân năm nay đã 85 tuổi, sinh ra và lớn lên tại xã Sà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ. Ông là niềm tự hào của bà con người Mông ở các xã vùng cao Hồng Thu, Tả Ngảo, Sà Dề Phìn, Làng Mô. Mọi cuộc vui cộng đồng hay sự việc trọng đại của gia đình, dòng họ, không thể thiếu tiếng khèn của ông.

Năm 15 tuổi, Mùa A Thào là chàng trai Mông thổi khèn hay nhất bản. Khi 17 tuổi, con gái trong bản vây kín nhà để được nghe tiếng khèn của Thào. Mọi người khen Mùa A Thào có đôi chân dẻo, cái bụng giữ hơi rất dài. Tiếng khèn của Thào mỗi khi phát ra âm tiết, hoa đào, hoa mận như nở chậm, mùa Xuân ở lại lâu hơn, tiếng khèn như níu chân ngày hội. Cũng vì tiếng khèn như dẫn dụ, mời gọi ấy mà cô gái đẹp nhất bản Hạng Thị Sua đã theo anh về chung một nhà.

Tay nâng niu cây khèn, ông Mùa A Thào chia sẻ, người Mông ở Sìn Hồ có 48 bài khèn. Tiếng khèn buồn được thể hiện trong tang ma với tiết tấu chậm, réo rắt cùng những động tác đi khom, xoay vòng xung quanh quan tài. Tiếng khèn vui được thể hiện trong ngày hội Xuân, chợ phiên, văn nghệ, gọi người yêu… với tiết tấu vui nhộn. Âm thanh rộn rã cùng những vũ điệu với tốc độ nhanh. Các động tác nhảy, múa mãnh liệt, phóng khoáng và khó hơn.

Nhận thấy lớp trẻ ngày nay ít mặn mà với tiếng khèn Mông và những giá trị văn hóa của dân tộc đang ngày bị mai một, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu đã mở một số lớp truyền dạy kỹ thuật thổi, trình diễn khèn Mông. Nghệ nhân Mùa A Thào được mời trực tiếp truyền dạy. Nhiều học trò của ông nay đã trở thành những tay khèn giỏi với những “ngón” khèn điêu luyện. Điển hình là anh Giàng A Phổng (40 tuổi) ở xã Làng Mô. Anh là học trò đã trưởng thành từ lớp truyền dạy của Nghệ nhân Mùa A Thào. Anh Giàng A Phổng không chỉ khèn hay mà còn biết chế tác ra những chiếc khèn có giá trị nghệ thuật cao.

Giờ tuổi đã cao, sức yếu, cái chân đã mỏi, Nghệ nhân Mùa A Thào không thể đi đến các bản làng biểu diễn cho bà con xem nhưng đã có thế hệ kế cận tiếp nối mang tiếng khèn đến với bà con. Ông luôn căn dặn các học trò không được để mai một hay mất tiếng khèn bởi đó là hồn cốt của dân tộc cần phải gìn giữ, bảo tồn.

Ông Mùa Trù Sinh - Trưởng bản Chang, xã Sà Dề Phìn chia sẻ, làm trưởng bản 20 năm, cũng có lúc ông như “bất lực” trước những hủ tục của đồng bào mình. Nhà nào có người chết phải mổ trâu to và vài con lợn, mời thầy về cúng làm ma tới 4 ngày, vừa mất vệ sinh, vừa tốn kém. Nhiều gia đình còn nợ tiền làm ma đến mấy đời không trả hết. Trước thực trạng đó, ông Mùa A Thào cùng với cán bộ xã, huyện trực tiếp về bản nói chuyện, giải thích để bà con hiểu mục đích của thực hiện nếp sống văn hóa mới. Bây giờ, trong bản Chang, gia đình nào có người chết không để quá 24 giờ. Việc chôn cất được tập trung về nghĩa trang của xã.

Nghệ thuật múa khèn Mông ở Lai Châu nằm trong danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể các dân tộc. Những đóng góp của Nghệ nhân Mùa A Thào có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mông.

Với những cống hiến trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể dân tộc, năm 2019, Nghệ nhân Mùa A Thào vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú.