Doanh nghiệp loay hoay tìm vốn cho chuyển đổi kép
Mặc dù giữ vai trò trụ cột trong nền kinh tế, nhưng khối doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) vẫn chưa thể khai thác hết tiềm năng do những hạn chế về năng lực và quy mô, đặc biệt là trong việc tiếp cận các nguồn vốn cần thiết cho hành trình chuyển đổi kép. Một thực trạng đáng báo động khi có khoảng 70% DNNVV không thể tiếp cận tín dụng chính thức.
Những rào cản
Dẫn số liệu từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính) giới chuyên gia kinh tế đưa ra nhận định, với 715.179 DN, chiếm 87% tổng số DN, thì khối DNNVV tạo ra việc làm cho 36% lực lượng lao động (khoảng 5.5 triệu người) và đóng góp 25% tổng doanh thu. Trong lĩnh vực xuất khẩu, khu vực DN trong nước, mà nòng cốt là DNNVV, đóng góp trung bình khoảng 25% tổng kim ngạch, trong đó riêng DNNVV chiếm khoảng 6.7% trong nửa đầu năm 2025, tương đương 14.7 tỉ USD. Vậy nhưng, đằng sau những con số đó là một thực trạng đáng báo động khi có khoảng 70% DNNVV không thể tiếp cận tín dụng chính thức. Dư nợ cho DNNVV tăng về giá trị tuyệt đối nhưng vẫn duy trì quanh mức 17 - 19% tổng dư nợ toàn hệ thống.
Vẫn theo giới chuyên gia kinh tế, sự mất cân đối còn thể hiện rõ trong cơ cấu khi các ngành chủ lực như công nghiệp chế biến, chế tạo, đóng góp tới 88% kim ngạch xuất khẩu, nhưng chỉ nhận được khoảng 12.6% tổng dư nợ tín dụng. Đáng chú ý, ba phân ngành xuất khẩu trọng điểm là chế biến nông sản, gỗ & giấy, và dệt may (chiếm 29% kim ngạch) có hơn 90% là DNNVV, nhưng họ vẫn trong tình trạng manh mún và thiếu vốn đầu tư trầm trọng. Và thực trạng này còn rõ rệt hơn đối với DN do phụ nữ làm chủ (W-MSME). Ước tính của Tổ chức Tài chính quốc tế (IFC) cho thấy, khoảng trống tín dụng của MSME tại Việt Nam đã tăng từ 10% lên 21% GDP trong 8 năm qua. Mặc dù DN nữ làm chủ chỉ chiếm khoảng 20% tổng số DNNVV, họ lại chiếm tới 25% tổng khoảng trống tín dụng chưa được đáp ứng.
Chia sẻ dưới góc độ DN, ông Nguyễn Hữu Hiệu, Tổng Giám đốc Fiin Group cho rằng, có những rào cản đã khiến những DNNVV không tiếp cận được nguồn tín dụng chính thức để chuyển đổi kép. Đó là rào cản hạn chế về mặt công nghệ và hệ thống báo cáo thiếu minh bạch. Theo ông Hiệu, việc số hóa còn hạn chế và thiếu hệ thống báo cáo bền vững khiến DNNVV khó đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu. Trong khi đó, các ngân hàng và nhà đầu tư ngày càng yêu cầu các báo cáo tài chính, phi tài chính minh bạch, được số hóa để đánh giá rủi ro. Kế đó là rảo cản năng lực đáp ứng tiêu chuẩn xanh, truy xuất nguồn gốc còn hạn chế. Và hạn chế trong đáp ứng tiêu chuẩn môi trường, truy xuất nguồn gốc khiến các DNNVV khó lòng tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Quan trọng hơn là không đủ điều kiện để tiếp cận các nguồn vốn xanh đang ngày một phổ biến. Một doanh nghiệp chế biến nông sản không thể chứng minh được nguồn gốc nguyên liệu bền vững, hay một doanh nghiệp sản xuất không thể đo lường và báo cáo mức tiêu thụ năng lượng, sẽ gần như không có cơ hội với các khoản vay ưu đãi dành cho dự án xanh.
Chuyển dữ liệu thành tài sản
Trước thực trạng trên, giới chuyên gia kinh tế cho rằng, việc liệu minh bạch có thể trở thành một loại tài sản có giá trị. Theo đó, việc tăng cường năng lực số hóa, minh bạch dữ liệu, cũng như tuân thủ tiêu chuẩn xanh đang trở thành hướng đi mới giúp DNNVV cải thiện hồ sơ tín dụng và mở rộng khả năng tiếp cận nguồn vốn xanh. TS Tô Văn Tuấn, giảng viên Trường đại học Hàng hải Việt Nam chỉ ra rằng, chuyển đổi số hiện nay chủ yếu diễn ra ở các DN lớn và các DN có vốn đầu tư nước ngoài, trong khi các DNNVV vẫn gặp phải nhiều hạn chế. Thực tế, chỉ có dưới 10% số DN tự nhận thấy mình đã thành công với chuyển đổi số, trong khi phần lớn vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm hoặc chỉ thực hiện chuyển đổi từng phần.
Hiện một loạt các chính sách và xu hướng gần đây đang tích cực tạo ra luồng gió mới cho việc tiếp cận vốn của DNNVV. Như Nghị định 94/2025/NĐ-CP về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory Sandbox) trong lĩnh vực ngân hàng chính thức mở đường cho các giải pháp chấm điểm tín dụng thay thế và cho vay ngang hàng (P2P). Theo chuyên gia nhận định, cơ chế này hứa hẹn triển vọng về các giải pháp cho vay thay thế cho DNNVV, nơi mà dữ liệu số sẽ đóng vai trò then chốt thay thế cho các tài sản thế chấp truyền thống. Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ như cơ chế hỗ trợ lãi suất 2%/năm cho các dự án xanh và tuần hoàn theo định hướng của Nghị quyết 68-NQ/TW càng làm cho bài toán chuyển đổi kép trở nên hấp dẫn hơn về mặt tài chính.
Trong khi đó, theo TS Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), sự thành công của chuyển đổi kép không chỉ phụ thuộc vào vai trò kiến tạo của Nhà nước, mà còn cần sự đồng hành, hợp sức của cộng đồng DN, các hiệp hội ngành hàng, tổ chức tư vấn, định chế tài chính và đặc biệt là các đối tác quốc tế. Đồng quan điểm, ông Hiệp chia sẻ, việc tăng cường minh bạch dữ liệu và năng lực xanh có thể giúp DNNVV mở rộng khả năng vay vốn. Cụ thể, quá trình này giúp biến dữ liệu thành tài sản thế chấp mới. Theo ông Hiệp, thúc đẩy tín dụng xanh và đánh giá tín dụng dựa trên dữ liệu sẽ giúp phân bố vốn hợp lý hơn và khai mở tiềm năng của DNNVV trong các ngành chủ lực. Như vậy, khi các DNNVV chủ động số hóa hoạt động, minh bạch hóa dữ liệu tài chính và tuân thủ các tiêu chuẩn xanh, thì họ đang tự biến mình từ một đối tượng được xem là rủi ro cao trong mắt các nhà cung cấp vốn, sẽ trở thành một đối tác đáng tin cậy, đầy tiềm năng.
