Đồng hành để bảo vệ trẻ trên môi trường mạng

Các nghiên cứu gần đây cho thấy, 89% trẻ em Việt Nam đã tiếp cận Internet, và có tới 87% sử dụng hằng ngày. Một khảo sát xã hội học ở nhóm 14–24 tuổi ghi nhận 36,7% gặp vấn đề tâm lý liên quan đến việc sử dụng Internet. Những con số này phản ánh việc trẻ em đang sống trong một môi trường số rộng mở nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu thiếu sự đồng hành của người lớn.

Tại chương trình “Internet an toàn cho trẻ: Những điều cha mẹ cần biết” do Bệnh viện Nhi Trung ương vừa tổ chức, TS.BS Nguyễn Mai Hương – Trưởng khoa Sức khỏe Vị thành niên, Phó Trưởng khoa Tâm thần – cho biết, Internet mang đến nhiều lợi ích, từ học tập, giải trí cho tới mở rộng quan hệ xã hội. Tuy nhiên, để môi trường mạng thực sự an toàn, trẻ phải được bảo vệ trên ba phương diện cốt lõi: an toàn nội dung, an toàn tâm lý và an toàn tương tác.

Chuyên gia lý giải, về an toàn nội dung, trẻ cần được tiếp cận thông tin đúng độ tuổi, lành mạnh, không kích động bạo lực hoặc truyền tải giá trị sai lệch. Với an toàn tâm lý, những áp lực vô hình từ hình ảnh hoàn hảo trên mạng, câu like, so sánh bản thân hay trải nghiệm tiêu cực sau khi xem nội dung độc hại có thể ảnh hưởng trực tiếp đến cảm xúc và sự phát triển của trẻ. An toàn tương tác lại liên quan đến việc trẻ có nguy cơ tiếp xúc với người lạ, đối mặt với bắt nạt, quấy rối, dụ dỗ hoặc hành vi xâm hại trên mạng.

“Thực tế tại Bệnh viện Nhi Trung ương ghi nhận số lượng trẻ đến khám các vấn đề liên quan tới sử dụng thiết bị và mạng Internet tăng lên rõ rệt, đặc biệt ở nhóm có thói quen dùng thiết bị quá nhiều vào buổi tối. Trẻ dễ rơi vào tình trạng rối loạn giấc ngủ, giảm tập trung, thay đổi cảm xúc, dễ kích động, thậm chí có những biểu hiện hành vi chịu ảnh hưởng trực tiếp từ video, nội dung mạng không phù hợp lứa tuổi. Một số trẻ trở nên lệ thuộc, khó kiểm soát thời gian sử dụng, giảm tương tác với cha mẹ và bạn bè, từ đó ảnh hưởng đáng kể đến đời sống gia đình” – TS.BS Nguyễn Mai Hương nêu thực trạng.

Mặc dù vậy, theo BS Mai Hương, cấm đoán hoàn toàn không phải giải pháp. Internet là môi trường trẻ cần để học tập và phát triển; vấn đề nằm ở cách đồng hành của người lớn. Cha mẹ được khuyến nghị thiết lập nguyên tắc sử dụng thiết bị theo độ tuổi, thời gian và mục đích rõ ràng, đồng thời chủ động trò chuyện với con về những gì con xem, con chia sẻ hay con gặp trong thế giới mạng. Gia đình cũng nên tạo môi trường gắn kết thực sự, thay vì mỗi người một thiết bị, để trẻ không tìm đến Internet như nơi duy nhất để giải tỏa hoặc tìm kiếm sự quan tâm.

Các công cụ hỗ trợ như phần mềm kiểm soát nội dung, cài đặt quyền riêng tư hay chế độ dành cho trẻ em có thể được sử dụng, nhưng không thay thế được vai trò đồng hành của người lớn. Điều quan trọng nhất là xây dựng niềm tin để trẻ sẵn sàng chia sẻ khi gặp nội dung gây lo lắng hoặc tình huống tương tác nguy hiểm.

Nhà trường cũng đóng vai trò không thể thiếu. Việc tích hợp kiến thức về an toàn mạng, kỹ năng bảo vệ bản thân, hiểu đúng về hành vi trực tuyến vào chương trình kỹ năng sống sẽ giúp trẻ nhận diện rủi ro, biết cách từ chối các lời mời kết bạn đáng ngờ, bảo mật tài khoản và tránh lan truyền thông tin chưa kiểm chứng. Khi thầy cô và nhà trường chủ động đồng hành, trẻ sẽ được trang bị nền tảng hành vi số lành mạnh ngay từ sớm.

Ở chiều rộng hơn, bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng đòi hỏi sự vào cuộc của các cơ quan quản lý, nền tảng công nghệ và toàn xã hội. Cần siết chặt quản lý các nội dung độc hại, quảng cáo sai sự thật, video có ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ; đồng thời đẩy mạnh truyền thông về sức khỏe tâm lý, kỹ năng số và trách nhiệm của người lớn trong việc hướng dẫn trẻ. Những nỗ lực này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro trước mắt, mà còn góp phần xây dựng một môi trường mạng lành mạnh, an toàn cho thế hệ tương lai.