Dự án Luật Hộ tịch sửa đổi: Phân cấp thẩm quyền đăng ký hộ tịch cho cấp xã

Đánh giá của Bộ Tư pháp cho thấy, Luật Hộ tịch có 26/77 Điều có quy định liên quan đến thẩm quyền đăng ký hộ tịch, trách nhiệm quản lý nhà nước trong lĩnh vực hộ tịch của UBND cấp huyện, cần phải sửa đổi, bổ sung để bảo đảm phù hợp với việc sắp xếp, tổ chức lại bộ máy, đẩy mạnh phân cấp phân quyền, chuyển giao nhiệm vụ giữa các cấp, chấm dứt hoạt động của chính quyền cấp huyện.

Luật Hộ tịch năm 2014 chưa dự liệu và chưa có quy định điều chỉnh đối với các trường hợp phát sinh, dẫn đến quá trình giải quyết yêu cầu đăng ký hộ tịch của người dân ở một số địa phương vẫn nảy sinh khó khăn, vướng mắc. Hiện nay, hầu hết các thủ tục đăng ký hộ tịch hiện hành (trừ yêu cầu cấp bản sao trích lục hộ tịch, xác nhận thông tin hộ tịch) đều xác định thẩm quyền theo nơi cư trú và yêu cầu người đi đăng ký hộ tịch phải có mặt để ký sổ, nhận kết quả là bản giấy trực tiếp tại cơ quan đăng ký hộ tịch. Công chức tư pháp - hộ tịch thực hiện ghi vào sổ hộ tịch và nhập dữ liệu vào cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử. Với quy định ràng buộc như vậy thì chưa thể thực hiện việc đăng ký hộ tịch trực tuyến toàn trình, đồng thời chưa thể triển khai việc cho phép người có yêu cầu thực hiện đăng ký hộ tịch mà không phụ thuộc vào nơi đăng ký thường trú, tạm trú.

Một bất cập khác, kể từ khi Luật Hộ tịch có hiệu lực, Quốc hội đã ban hành một số Luật, Nghị quyết có nhiều tác động đến công tác đăng ký, quản lý hộ tịch, dẫn đến một số quy định giữa lĩnh vực pháp luật có liên quan và pháp luật hộ tịch chưa thống nhất với nhau, cơ quan đăng ký hộ tịch khó áp dụng hoặc áp dụng chưa thống nhất khi giải quyết yêu cầu đăng ký hộ tịch.

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, để giải quyết các bất cập nói trên Bộ Tư pháp đã trình Chính phủ Tờ trình dự án Luật Hộ tịch (sửa đổi) để thay thế Luật Hộ tịch năm 2014. Việc xây dựng dự án luật hướng tới bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, khắc phục những hạn chế, bất cập, thiếu sót của Luật Hộ tịch, phù hợp với việc tổ chức, sắp xếp bộ máy hành chính nhà nước, thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, tạo cơ sở pháp lý mang tính đột phá, ổn định cho hoạt động đăng ký, quản lý hộ tịch. Cùng với đó, dự án luật đẩy mạnh việc hiện đại hóa và chuyển đổi số toàn diện công tác đăng ký, quản lý hộ tịch tạo thuận lợi cho người yêu cầu đăng ký hộ tịch, nâng cao hiệu lực, trình độ đăng ký, quản lý hộ tịch…

Dự án sẽ tập trung giải quyết 5 nhóm chính sách lớn, xuyên suốt toàn bộ nội dung của Luật, trong đó tập trung lựa chọn một trong hai giải pháp. Giải pháp thứ nhất: Phân cấp toàn bộ thẩm quyền đăng ký hộ tịch cho UBND cấp xã, ủy quyền cho công chức hộ tịch ký một số giấy tờ hộ tịch; cấp tỉnh, trung ương chỉ thực hiện nhiệm vụ quản lý. Giải pháp thứ hai: Phân định thẩm quyền giải quyết một số việc đăng ký hộ tịch có tính chất phức tạp (như việc thay đổi, cải chính hộ tịch cho người trên 14 tuổi, xác định lại dân tộc; đăng ký hộ tịch có yếu tố nước ngoài...) cho Sở Tư pháp; UBND cấp xã thực hiện đăng ký các việc hộ tịch còn lại.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nêu quan điểm lựa chọn giải pháp thứ nhất, bởi theo quy định của Luật Hộ tịch năm 2014 thì UBND cấp huyện có thẩm quyền đăng ký các việc hộ tịch có yếu tố nước ngoài, đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch cho công dân Việt Nam từ đủ 14 tuổi trở lên cư trú ở trong nước, xác định lại dân tộc. Về phía UBND cấp xã có thẩm quyền đăng ký các việc hộ tịch cho công dân Việt Nam cư trú ở trong nước và đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch cho người chưa đủ 14 tuổi, bổ sung thông tin hộ tịch cho công dân Việt Nam cư trú ở trong nước…

Giải pháp này phù hợp với định hướng, quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về xác định rõ trách nhiệm giữa trung ương và địa phương và giữa các cấp chính quyền địa phương; sắp xếp đơn vị hành chính, gắn với phân cấp, phân quyền tối đa theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Cùng với đó phân định rõ trách nhiệm kết hợp với thẩm quyền, tạo thuận lợi tối đa cho cơ quan đăng ký hộ tịch và người dân trong việc xác định thẩm quyền giải quyết. Phù hợp việc phân cấp triệt để cho UBND cấp xã đã được quy định tại Nghị định số 120/2025/NĐ-CP, ngày 11/6/2025 của Chính phủ quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý nhà nước. Giải pháp này cũng góp phần giảm tải cho lãnh đạo UBND cấp xã, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục, nâng cao tính linh hoạt và bảo đảm tính liên tục của hoạt động đăng ký hộ tịch.