Du lịch di sản: Không thể tận thu
UBND tỉnh Quảng Ninh vừa ban hành Quyết định về việc công nhận 4 tuyến du lịch và 14 điểm du lịch trên địa bàn thị xã Đông Triều, chiếm đa số trong các điểm đến là những di tích lịch sử, tâm linh. Tuy nhiên, bên cạnh những tác động tích cực thì việc phát triển du lịch di sản cũng đang đặt ra nhiều nỗi lo, bởi việc khai thác di sản hiện chưa đi liền với công tác bảo tồn.
Cảnh tượng chen lấn, xô đẩy tại cáp treo trong ngày khai hội
Chùa Ngọa Long. (Ảnh: Quang Tân).
Quá tải
Cụ thể 3 trong 4 tuyến du lịch mới vừa được công bố tại thị xã Đông Triều (tỉnh Quảng Ninh) đều gắn kết tới những điểm đến là những di tích lịch sử, tâm linh. Trong đó, “Tuyến du lịch tâm linh di tích nhà Trần” gồm hành trình Đền An Sinh; Đền Thái; Chùa Am Ngọa Vân; Chùa Hồ Thiên. “Tuyến du lịch tâm linh kết hợp sinh thái” gồm Đền An Sinh; Đền Thái; Hồ Khe Chè. “Tuyến du lịch Đệ tứ chiến khu Đông Triều” gồm trung tâm chiến khu Đông Triều (chùa Bắc Mã); Đình - chùa Hổ Lao; Đền An Biên; Cụm di tích lịch sử cách mạng mỏ than Mạo Khê; Chợ Mạo Khê.
Đây cũng là những “mắt xích” tạo nên tuyến liên kết không gian văn hóa giữa các điểm di tích lịch sử, văn hóa, tâm linh liên quan đến lịch sử thời Trần chạy theo thung lũng và trên triền núi từ Kinh đô Phật giáo Yên Tử (TP. Uông Bí) sang chùa Hồ Thiên, Ngoa Vân, Quỳnh Lâm (Đông Triều) kéo dài sang di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc thị xã Chí Linh (Hải Dương) và còn đường Tây Yên Tử đi sang chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang).
Để chứng tỏ sự đầu tư của địa phương cho phát triển du lịch tâm linh, ông Hà Hải Dương- Phó Bí thư thị ủy, Chủ tịch UBND thị xã Đông Triều cho hay: “Nhằm nâng cao chất lượng các tuyến du lịch, thị xã Đông Triều cũng tiến hành trùng tu, tôn tạo Đền An Sinh, Chùa Ngọa Vân, Đền Thái, Chùa Non Đông... Mở tuyến đường lên di tích chùa Ngọa Vân dài 10 km với tổng mức đầu tư hơn 70 tỷ đồng bằng nguồn vốn xã hội hóa; tuyến cáp treo lên chùa Ngọa Vân với kinh phí đầu tư trên 1.000 tỷ đồng đã chính thức hoàn thành giai đoạn I…”
Trên thực tế, việc đưa vào sử dụng hệ thống cáp treo lên chùa Ngọa Vân cùng với việc lần đầu tiên Lễ hội chùa Ngọa Vân được tổ chức vào đầu năm 2016 đã và đang khiến những người làm quản lý “vừa mừng, vừa lo”. Bằng việc rút ngắn thời gian hành hương lên chùa Ngọa Long từ 4 giờ xuống còn 10 phút bằng việc di chuyển cáp treo thì chỉ ngay trong mùa lễ hội được lần đầu tiên chùa Ngọa Vân đã rơi vào tình trạng quá tải khi thu hút hàng nghìn du khách thập phương.
Nơi được cho là Thánh địa của Phật giáo, mảnh đất linh thiêng Phật hoàng Trần Nhân Tông tu hành và hóa Phật sau hàng trăm năm bình yên, thanh tịnh đã trở nên ồn ào, quá tải. Chưa kể, do không có chuẩn bị kỹ lưỡng ngay trong những ngay khai hội chùa Ngọa Long đã xảy ra tình trạng chen lấn, xô đẩy tại khu vực cáp treo hết sức phản.
Bên cạnh đó, công trình cáp treo dù đang trong giai đoạn hoàn thiện cũng đã nảy sinh nhiều bật cập. Đơn cử như hệ thống các công trình nhà vệ sinh công cộng dường như bị bỏ quên. Vấn đề vệ sinh môi trường cũng chưa được thực sự quan tâm đúng mức trước những phát sinh về lượng khách...
Khai thác quá đà
Đây cũng không phải là bài học “mới” cho Quảng Ninh khi trước di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long cũng đã nhiều lần phải kêu cứu bởi những tác nhân xấu từ du lịch. Đơn cử, như hệ thống động Thiên Đường, hang Sửng Sốt đã nhiều lần bị lên án bởi sự thiếu ý thức của chính các du khách khi hồn nhiên vẽ bậy lên cảnh quan chung.
Ngoài ra, một số khu du lịch biển, bãi tắm đẹp gần các khu dân cư như Bãi Cháy, Trà Cổ trong công tác vệ sinh môi trường vẫn còn nhiều bất cập, chưa thực sự được quan tâm một cách thường xuyên. Trong đó, các hoạt động dịch vụ du lịch trên bờ chưa được quản lý chặt chẽ, rác thải chưa được thu gom, xử lý triệt để, dẫn tới tình trạng ô nhiễm môi trường.
Nhiều chỗ, nhiều nơi, vẫn còn tình trạng nước thải xả trực tiếp xuống biển. Đặc biệt, tại một số bãi tắm ven bờ, gần khu dân cư, nhà hàng, khách sạn thì tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng đáng lo ngại. Khách nước ngoài trước thường vẫn tắm ở bãi tắm Bãi Cháy, thì nay hầu như vắng bóng…
Có thể thấy, bên cạnh những phát triển mạnh mẽ về du lịch của Quảng Ninh trong suốt nhiều năm qua thực tế vẫn hiện hữu khá nhiều nỗi lo. Trong đó, nguyên nhân chính vẫn là tính ăn “xổi” trong cách làm du lịch của nhiều đơn vị địa phương. Việc tận thu, thậm chí “ăn theo” di sản trong du lịch đã vô tình biến các điểm đến tâm linh, di sản thành “miếng bánh” để các công ty ăn chia.
Như GS. Ngô Đức Thịnh- Ủy viên Hội đồng Di sản quốc gia từng phải thốt lên: “Di sản văn hóa ở Việt Nam đang được khai thác để phục vụ du lịch một cách quá đà, thiếu tính bền vững. Du lịch biến một số loại hình văn hóa thành hàng hóa đơn thuần vì mục đích kinh tế. Chủ yếu, người dân cũng như các nhà quản lý nghĩ di sản phải gắn với phát triển du lịch, phát triển du lịch phải nâng cấp di sản, có quy mô hoành tráng. Mục đích kinh tế đã gây nên những tác động khiến di sản ngày càng méo mó”.
