Gặp “anh thanh niên” trong Lặng lẽ Sa Pa

Đèo Ô Quy Hồ. Nguồn: Vietsense.

Cuộc gặp duyên nợ

Ngày còn ngồi trên ghế nhà trường, khi học truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa”, trong tôi là sự ngưỡng mộ người thanh niên dành cả thanh xuân gắn bó với trạm khí tượng nơi núi rừng Hoàng Liên cao vút. Tôi xúc động với lý tưởng sống và cả sự “thèm người” của anh. Thật hữu duyên, trong một chuyến công tác ngược Sa Pa, tôi đã được gặp ông. Thú thật, khi ngồi viết những dòng này, trong tôi vẫn vẹn nguyên sự xúc động. Khó có thể tả lại cảm giác được gặp một người mà mình ngưỡng mộ từ ngày còn là một cô bé học sinh cấp 2.

“Lặng lẽ Sa Pa” là truyện ngắn nổi tiếng của nhà văn Nguyễn Thành Long. Ông sáng tác sau một chuyến đi thực tế lên đây vào cuối những năm 60. Sa Pa trong truyện ngắn của Nguyễn Thành Long thật hùng vĩ với dãy Hoàng Liên Sơn cao vút, nhưng cũng yên bình trong mây ngàn và gió núi. Và chính sự yên bình, vắng lặng đó làm nổi bật lên hình tượng “anh thanh niên” - một vẻ đẹp bình dị mà lớn lao.

“Anh thanh niên” tôi muốn nhắc đến chính là ông Nguyễn Văn Ngọ. Ông Ngọ sinh năm 1942, từng công tác tại Đài 5 Vật lí địa cầu Sa Pa từ năm 1968 - 1978. Ở tuổi 82, nhưng ông còn khỏe, nhanh nhẹn và trí tuệ minh mẫn. Dẫn khách vào ngôi nhà khá cổ, được xây dựng từ những năm 80, nằm trên con đường Thạch Sơn, chính giữa trung tâm thị xã Sa Pa, vừa nghe câu hỏi thăm, ông đã hóm hỉnh bảo, đó là cuộc gặp đầy duyên nợ với nhà văn Nguyễn Thành Long.

“Đó cũng là quãng thời gian đẹp và rất ý nghĩa. Thời điểm đó, thật tình cờ nhưng cũng là niềm vui lớn khi tôi được gặp nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng như Tố Hữu, Xuân Diệu, Xuân Quỳnh…Thông qua người thầy - nhà văn Ma Văn Kháng tôi gặp nhà văn Nguyễn Thành Long khi ông và nhà thơ Xuân Quỳnh cùng một số văn nghệ sĩ lên thăm Đài khí tượng” trong chuyến thực tế “đi và viết” - ông Ngọ nhớ lại.

Sau lần đó, ông Ngọ lại xuống dự một cuộc tọa đàm ở Báo Lào Cai và gặp lại nhà văn Nguyễn Thành Long.

Sau những cuộc gặp gỡ, trải nghiệm thực tế, cảm nhận được công việc của “anh thanh niên” nơi vùng gió núi mây ngàn, nhà văn Nguyễn Thành Long đã xúc động mạnh với đất và người Sa Pa, để từ đó viết nên những áng văn tuyệt đẹp về công việc và cuộc sống dung dị nhưng chứa chan khát vọng sống với lý tưởng của thanh niên thế hệ thời đại Hồ Chí Minh “Sống là cống hiến, hy sinh cho dù trong thầm lặng”.

Bình dị mà lớn lao

Ông Ngọ kể, là người gốc Ninh Bình nhưng ông sinh ra và lớn lên ở mảnh đất Sa Pa quanh năm mây mù và gió núi. Giấc mơ được trở thành người “bắt mạch cho thời tiết” từ khi còn là một cậu thiếu niên, theo các cô, chú lên Đài 5 Vật lý địa cầu Sa Pa chơi. Đây là Đài quốc tế, hoạt động trong hệ thống đài khí tượng thế giới và nghiên cứu rộng về nhiều lĩnh vực để phục vụ cuộc sống và các nhiệm vụ quân sự.

“Ở nơi vùng núi cao heo hút này, khi một đứa trẻ nhìn thấy những máy móc đo đạc cảm giác đó là một công việc vô cùng vĩ đại, để rồi tình yêu với thiên văn, khí tượng cứ mỗi ngày lại lớn dần” - ông Ngọ nhớ lại.

Tốt nghiệp Trung cấp Khí tượng tại Hà Bắc, ông về công tác tại Đài 5 Vật lí địa cầu Sa Pa. Cái ngày đầu tiên nhận nhiệm vụ, thỏa ước mơ được đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, được tham dự vào những công việc báo trước thời tiết hằng ngày, phục vụ sản xuất và chiến đấu, ông bảo niềm tự hào trỗi dậy, tràn đầy trong tim.

Ngày ấy, ngoài làm việc ở trụ sở chính, ông Ngọ cùng đồng nghiệp thay nhau lên làm nhiệm vụ tại Trạm Khí tượng trên đỉnh Yên Sơn cao 2.600m so với mực nước biển (khu vực đèo Ô Quy Hồ tiếp giáp với Lai Châu). Thật thú vị, đây cũng là Trạm Khí tượng trong “Lặng lẽ Sa Pa”, là nơi anh thanh niên gắn bó.

“Khoảng 20 năm nay, Ô Quy Hồ mới thuận lợi hơn nhờ kinh tế - xã hội địa phương phát triển, chứ trước đây, đó là nơi rừng thiêng, nước độc, gian khó trăm bề. Thế nhưng, ngày đó chúng tôi đâu nề hà gì, cứ miệt mài bám trụ, vượt lên mọi khó khăn để hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ cấp trên giao” - ông Ngọ nhớ lại.

Bật mí về sự “thèm người” của “anh thanh niên”

Nghe ông kể tới đây, tôi bỗng nhớ một chi tiết rất thú vị trong truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa. Đó là “Trong lúc mọi người xôn xao vui vẻ phía sau lưng, bác lái xe quay sang nhà họa sĩ nói vội vã: - Tôi sắp giới thiệu với bác một trong những người cô độc nhất thế gian. Thế nào bác cũng thích vẽ hắn.

Một anh thanh niên hai mươi bảy tuổi! Đây là đỉnh Yên Sơn, cao hai nghìn sáu trăm mét. Anh ta làm công tác khí tượng kiêm vật lý địa cầu. Cách đây bốn năm, có hôm tôi cũng đang đi thế này chợt thấy một khúc thân cây chắn ngang đường, phải hãm lại. Một anh thanh niên ở đâu chạy đến, hè với tôi và khách đi xe đẩy khúc cây ra một bên cho xe đi. Hỏi ở đây mà ai đẩy cây ra giữa đường thế này, anh chỉ đỏ mặt. Thì ra anh ta mới lên nhận việc, sống một mình trên đỉnh núi, bốn bề chỉ cây cỏ và mây mù lạnh lẽo, chưa quen, thèm người quá, anh ta kiếm kế dừng xe lại để gặp chúng tôi, nhìn trông và nói chuyện một lát. Kìa, anh ta kia”.

Hỏi ông về sự “thèm người”, ông bảo, hồn cốt của nhân vật anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” là ông với công việc khí tượng kiêm vật lý địa cầu. Tuy nhiên, đó cũng chỉ là một trong những thủ pháp văn chương khi tác giả lấy một người làm đại diện cho số đông. Một số chi tiết là của những nhân vật khác, nhưng nhà văn khéo léo đưa vào để cùng xây dựng nên một nhân vật đại diện.

“Ngày ấy, trên đỉnh núi heo hút cảm giác không bóng người, thì tâm lý “thèm người” cũng dễ hiểu. Thế nhưng chi tiết “lăn khúc gỗ ra đường để mong gặp được người trò chuyện” vốn là câu chuyện thật của bác Trưởng Đài 5 Vật lí địa cầu Trần Hữu Thiểm” - ông nói và cho biết thêm, có những đồng nghiệp thầm lặng trên trạm tôi kể lại và đó chính là tư liệu cho nhà văn xây dựng nhân vật “anh thanh niên” nhằm vinh danh những người làm khí tượng kiêm vật lý địa cầu. Tôi chỉ là một phần rất nhỏ bé trong nhân vật anh thanh niên ấy thôi.

Ông Ngọ kể, kể rất nhiều về những năm tháng miệt mài với công việc đo gió, đo mây trên đỉnh núi. Men theo ký ức của người cán bộ khí tượng kiêm vật lý địa cầu năm xưa, tôi ngược dốc Ô Quy Hồ đến điểm cao 2.600m. Trạm Khí tượng trên đỉnh Yên Sơn năm nào đã không còn nữa, nhưng điểm cao ở đỉnh đèo Ô Quy Hồ theo lời kể của ông vẫn sừng sững với thời gian. Nơi đây nằm ngay bên Quốc lộ 4D, nối liền hai tỉnh Lào Cai - Lai Châu, ầm ầm xe chạy và nhộn nhịp khách du lịch.

Chiều buông, sương giăng mịt mùng. Chiếc áo khoác mỏng không đủ để ngăn làn sương lạnh khiến tôi rùng mình. Thế mà ngày ấy, trong cái lạnh cắt da, cắt thịt, ngày nào cũng vậy, những người cán bộ khí tượng như ông Ngọ đều dậy từ 1 giờ sáng để “bắt mạch thời tiết”.

Trên đường trở xuống, dọc con đường đèo Ô Quy Hồ, những màu hoa thược dược đỏ, vàng, tím, hồng phấn trong “Lặng lẽ Sa Pa” vẫn tươi màu trong nắng, rực rỡ ngay cả ở những nơi thời tiết khắc nghiệt nhất.