Giữ bản sắc của kiến trúc truyền thống

Mai một hồn cốt xưa

Các kiến trúc truyền thống đã và đang đóng một vai trò vô cùng quan trọng lưu giữ các trị văn hoá của dân tộc, nhiều kiến trúc đã trở thành những di sản quốc gia. Tuy nhiên, trước sức ép của cuộc sống hiện đại, nhiều tinh hoa của các kiến trúc truyền thống đang đứng trước nguy cơ biến mất. Có một thực tế, tại nhiều tỉnh, thành phố hiện nay, đình làng, ngõ xóm đã được bê tông hóa toàn bộ thay cho những con đường lát gạch xưa kia. Ao, giếng làng bị san lấp hoặc nếu còn giữ, công năng sử dụng cũng không còn nguyên vẹn. Chưa kể, kiến trúc nhà dân hầu như bị thành thị hóa, chỉ còn lại rất ít những ngôi nhà ba gian, năm gian truyền thống. Các biểu tượng như cây đa, giếng nước, sân đình, ao làng… từng làm nên hình ảnh đậm chất thôn quê Việt Nam đang dần bị mai một, thay thế bằng những công trình lớn, nhà cao tầng, nhà xây dựng theo kiểu nhà ống, chia lô, kiến trúc rập khuôn.

Minh chứng rõ nhất, trong số hơn trong số hơn 3.500 di tích quốc gia hiện nay chỉ còn lại 4 ngôi làng cổ là làng Phước Tích ở Thừa Thiên Huế, làng Đông Hòa Hiệp ở Cái Bè (Tiền Giang), làng Đường Lâm ở Hà Nội và làng Lộc Yên ở Quảng Nam. Tại Hà Nội, dù hiện vẫn còn 1.200 ngôi nhà cổ, tuy nhiên hầu hết các công trình đều trong tình trạng xuống cấp. Nhiều ngôi nhà cổ tại Hà Nội được xây dựng trước năm 1954, hầu hết người dân đã phải sửa chữa, cơi nới diện tích gây hư hỏng các đường nét kiến trúc, thậm chí xuống cấp, xập xệ đến mức báo động. Đơn cử như căn biệt thự cũ tại số 8 Tăng Bạt Hổ (quận Hai Bà Trưng) nhiều năm qua đã bị xuống cấp, vữa tường bong tróc, ngói cũng bị vỡ khiến nước ngấm vào nhà, cửa gỗ mục nát.

Theo Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn, kiến trúc truyền thống đang phải đối mặt với nguy cơ bị xóa nhòa, thay vào đó là những đô thị mới, chung cư mới, thành phố mới. Những thiết kế mới thiếu tính đồng bộ, tùy tiện, thiếu khoa học, không tuân thủ nguyên lý thiết kế quy hoạch và thiết kế công trình. Bởi vậy, không thể hiện được bản sắc văn hóa của người Việt. Kiến trúc bị cuốn theo thị trường, không phù hợp với từng thành phố, từng vùng miền trong cả nước.

Tìm phương án tối ưu

Có thể thấy, các công trình kiến trúc truyền thống đang phải đối mặt với nhiều thách thức, nguy cơ bị biến mất đang hiện hữu. Do đó cần phải có những phương án tu bổ. Tuy nhiên, việc bảo tồn giá trị văn hoá, lịch sử đến nay vẫn luôn là bài toán khó, thậm chí còn nảy sinh những mâu thuẫn trong vấn đề này. Mới đây nhất, những tranh cãi trong việc “mặc áo mới” cho biệt thự 49 Trần Hưng Đạo (Hoàn Kiếm, Hà Nội) đã cho thấy việc bảo tồn các kiến trúc truyền thống vẫn chưa tìm ra được phương án tối ưu.

Không riêng Hà Nội, ở nhiều đô thị trên khắp cả nước, để đáp ứng nhu cầu về nhà ở ngày một bức thiết của lượng cư dân lớn, cùng với sự phát triển kinh tế ngày càng năng động, các công trình cầu, đường liên tục được xây mới, xây thêm, các khu đô thị hiện đại và những tòa nhà chung cư mọc lên như nấm. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến sự hiện diện của bản sắc kiến trúc dân tộc ở nhiều thành phố lớn. Nhìn vào thực tế, một số đô thị nổi tiếng về kiến trúc đẹp ở Việt Nam cũng đang trong tình trạng biến dạng. Đơn cử như ở Đà Lạt (Lâm Đồng) hay Sa Pa (Lào Cai) đã bị bê tông hóa trên 80%. Mặt biển Quảng Ninh bị san lấp, quy hoạch phân lô. Bờ biển ở Đà Nẵng và Nha Trang bị “resort hóa”, “khách sạn hóa”…

Theo Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam Hoàng Thúc Hào, nhìn lại sự phát triển của kiến trúc hơn 20 năm qua, có thể thấy bộc lộ rõ nét những bất cập trong việc bảo tồn di sản đô thị. Dễ dàng nhận thấy yếu tố bản sắc - vốn được tích lũy bao năm, từng có vị trí và thành tựu đáng kể, chưa được phát huy trong xã hội hiện đại, thậm chí nảy sinh đứt gãy, biến dạng giữa truyền thống và hiện đại. Cũng theo KTS Hoàng Thúc Hào, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đem lại nhiều cơ hội phát triển kinh tế, hội nhập văn hóa, hợp tác khoa học, công nghệ và lan tỏa kiến trúc, tuy nhiên, luôn đi kèm thách thức. Bản sắc văn hóa và kiến trúc bản địa không thể bị mai một, hòa tan, biến mất. Văn hóa và kiến trúc gắn bó khăng khít với nhau, tạo nên hồn cốt dân tộc.

“Bảo tồn và phát triển là bài toán muôn thuở, cuộc sống vận hành không ngừng luôn đặt ra những nhu cầu mới song cần tiếp thu và bảo tồn những giá trị cũ. Xã hội hiện đại phát triển nhanh, quá trình toàn cầu hóa ngày một sâu rộng, những gì là riêng biệt, là bản sắc, là độc đáo, càng phải được đề cao và coi trọng” - KTS Hoàng Thúc Hào bày tỏ.