“Giữ hồn” nghệ thuật Ariya

Về Phú Nhuận, Phước Thuận, huyện Ninh Phước, vào những ngày đầu năm mới Chăm lịch 2025, chúng tôi ghi nhận đời sống của người dân địa phương ngày càng khởi sắc. Bà con phấn khởi tổ chức nghi lễ Rija Nưgar (lễ xứ sở), các gia đình sum họp trao đổi công việc làm ăn, việc học hành.

Ông Não Tiên - Trưởng ban Công tác Mặt trận thôn Phú Nhuận cho biết, đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào Chăm ngày càng được nâng cao. Thời gian qua, bà con trong thôn đã được nghệ nhân Châu Thị Đông tâm huyết trao truyền nghệ thuật trình diễn Ariya, góp phần bảo tồn di sản văn hóa dân tộc Chăm.

Nghệ nhân Châu Thị Đông có cha là Sư cả nên thông thạo tập quán, phong tục, nghi lễ của đồng bào Chăm. Bà tự học chữ Chăm, sưu tầm dân ca, Ariya và diễn ngâm trường ca trong các ngày hội của làng, của bà con tộc họ và trong các buổi sinh hoạt Câu lạc bộ Trầu Cau do bà làm chủ nhiệm.

Luôn một lòng bảo tồn nghệ thuật truyền thống và trao truyền cho thế hệ trẻ, nghệ nhân Châu Thị Đông được ví như “báu vật sống” của làng Chăm Phú Nhuận. Bà đã được ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Ninh Thuận xây dựng hồ sơ phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú nghệ thuật trình diễn dân gian trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Chúng tôi đến thăm gia đình nghệ nhân Châu Thị Đông ở khu dân cư Xóm Mới. Nghệ nhân Châu Thị Đông phấn khởi chia sẻ niềm vui: “Năm nay, bà con làng Phú Nhuận đón mừng năm mới 2025 Chăm lịch đầm ấm, vui tươi. Các gia đình mua sắm lễ vật dâng cúng thần linh, tổ tiên thành tâm khấn cầu phù hộ xóm làng an vui, mùa màng thắng lợi, gia đình hạnh phúc”.

“Tôi luôn vận động bà con cố gắng gìn giữ kiến thức quý báu do ông bà xưa truyền lại cho con cháu. Trong đó có các trường ca, dân ca, sử thi ghi nhận phong tục, tập quán, tín ngưỡng của người Chăm”.

Gia đình bà Đông có 5 sào ruộng, ngoài giờ cùng chồng con chăm lo ruộng vườn, trồng bắp, trồng đậu ván… bà lại dành thời gian sưu tầm dân ca, Ariya và diễn ngâm trường ca, tham gia sinh hoạt câu lạc bộ Trầu Cau, với 11 thành viên là những người phụ nữ có tinh thần trách nhiệm, chung tay xây dựng thôn xóm no ấm, an vui. Nhờ làm tốt công tác dân vận, bà được Chủ tịch UBND tỉnh Ninh Thuận tặng Bằng khen đạt thành tích xuất sắc trong việc thực hiện phong trào thi đua “Dân vận khéo”.

Bước sang tuổi 80 nhưng bà Đông vẫn rất nhanh nhẹn, giọng ngâm Ariya và giọng hát dân ca Chăm luyến láy ngân nga làm thổn thức lòng người nghe. Chúng tôi từng nghe nhiều nghệ nhân dân gian Chăm trình diễn Ariya và hát dân ca Chăm nhưng ít ai có cách thể hiện tâm huyết diễn đạt hồn cốt từng lời thơ, điệu hát truyền thống như nghệ nhân Châu Thị Đông.

Hôm chúng tôi ghé thăm, bà diễn ngâm trường ca Chăm - Bà ni trên văn bản chữ Chăm. Trường ca gồm 118 câu thơ lục bát nói về mối tình thủy chung tha thiết của chàng trai Bà ni yêu cô gái Bàlamôn. Do không cùng tôn giáo nên cô gái bị cha mẹ cấm ngăn không đến được với chàng trai Bà ni, cô sinh bệnh mà chết. Khi hỏa táng cô gái, chàng trai gởi lại trường ca Chăm - Bà ni cho người làng rồi nhảy cùng chết với người mình yêu. Câu chuyện tình làm lay động lòng người được nghệ nhân Châu Thị Đông vừa diễn ngâm vừa dịch sang tiếng Việt cho mọi người nghe.

“Tôi yêu thích các tác phẩm Ariya, đây là kho tàng tri thức dân gian của người Chăm rất quý báu. Còn sức khỏe là tôi còn sưu tầm, tận tâm truyền dạy chữ Chăm cũng như nghệ thuật diễn ngâm Ariya cho con cháu tộc họ và bà con vùng đồng bào Chăm tỉnh Ninh Thuận” - bà Đông chia sẻ.