Giữ lửa văn hóa đọc giữa thời số hóa
Dưới sức ép của thời đại số, khi các thiết bị điện tử chiếm trọn sự chú ý của con người - nhất là người trẻ - văn hóa đọc đang đứng trước nhiều thách thức chưa từng có. Đọc sách đang phải cạnh tranh trực tiếp với vô số nội dung giải trí ngắn, nhanh và gây nghiện. Nhưng chính trong bối cảnh ấy, những người làm văn hóa, xuất bản và cả những người đọc tâm huyết lại cùng lên tiếng về một chân lý tưởng chừng rất cũ nhưng chưa bao giờ sai: muốn tạo dựng thói quen đọc, hãy bắt đầu từ gia đình.
Tại tọa đàm “Lan tỏa văn hóa đọc trong thời đại số” diễn ra ngày 10/12 ở Đường sách TPHCM, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh - người gắn bó với hàng triệu độc giả nhỏ tuổi suốt nhiều chục năm qua - khẳng định: Thói quen đọc của trẻ không đến từ những phong trào rầm rộ hay những lời kêu gọi trên mạng xã hội, mà bắt nguồn từ chính môi trường gần gũi nhất: mái nhà và những người lớn bên cạnh.
Theo tác giả “Kính vạn hoa”, các đại sứ văn hóa đọc, những gương mặt nổi tiếng, chỉ có thể “khơi gợi” tinh thần yêu sách. Người quyết định lại là cha mẹ, thầy cô - những người trẻ nhìn thấy mỗi ngày. Trẻ em không thể bị ép đọc; chúng học cách yêu sách bằng việc quan sát người lớn. Một gia đình có tủ sách, có cha mẹ thường xuyên cầm sách, tự nhiên sẽ gieo vào trẻ niềm tin rằng đọc là hoạt động bình thường, đáng quý. “Phụ huynh làm được điều đó đã là đại sứ văn hóa đọc mẫu mực rồi” - nhà văn Nguyễn Nhật Ánh nói.
Từ góc độ xuất bản, ông Lê Hoàng - Ủy viên Ban Thường vụ Hội Xuất bản Việt Nam, Giám đốc Đường sách TPHCM - đồng tình rằng việc nuôi dưỡng thói quen đọc phải bắt đầu từ rất sớm, khi trẻ mới bước vào môi trường học tập. Nếu chờ đến lứa tuổi thiếu niên mới khuyến khích đọc, hiệu quả gần như không đáng kể. Khi thói quen đã được hình thành, trẻ sẽ ít bị phân tán bởi công nghệ; chỉ vài phút đọc mỗi ngày cũng giúp các em duy trì sự gắn kết với sách.
Từ tổng kết Chỉ thị 42 về phát triển văn hóa đọc, ông Hoàng đề xuất đưa “tiết đọc sách” vào trường học dưới dạng môn tự chọn và xem “Tủ sách gia đình” như một tiêu chí của danh hiệu Gia đình Văn hóa. Theo ông Lê Hoàng, văn hóa đọc chỉ thật sự hình thành khi người đọc duy trì được thói quen, đọc có mục đích, có kỹ năng, biết hệ thống hóa và rút ra giá trị từ trang sách. Một nền tảng như vậy chỉ có thể nảy nở nếu trẻ được tiếp cận sách từ nhỏ và được sống trong môi trường coi trọng việc đọc.
Những con số về ngành xuất bản năm 2024 cho thấy một thực tế đáng lo: trong gần 600 triệu bản sách in ra, hơn 77% là sách giáo khoa; phần còn lại - sách văn học, kỹ năng, nghiên cứu - chỉ chiếm chưa tới 1/4. Chi tiêu trung bình cho sách của người Việt chỉ khoảng 44.500 đồng mỗi năm, tương đương… 1 bát phở. Ông Hoàng gọi đó là “vùng trũng” của văn hóa đọc - nơi mà xã hội cần chung tay để thay đổi.
Ở một góc nhìn khác, Hoa hậu Lương Thùy Linh chia sẻ rằng đọc sách giúp mỗi người đối thoại với chính mình, hiểu mình hơn trong thế giới biến động. Dù người trẻ ngày nay tìm đến nhiều thể loại sách đa dạng hơn, nhưng thói quen đọc sâu, đọc chậm vẫn phải được bồi đắp.
Văn hóa đọc có thể đang đối mặt vô vàn thách thức, nhưng nó không mất đi - chỉ đang cần được nâng đỡ, từ những điều giản dị nhất: một tủ sách trong nhà, một người cha cầm sách bên con, một vài phút đọc mỗi tối. Khi gia đình coi trọng sách, mọi chiến dịch, mọi chương trình khuyến đọc sẽ có thêm sức mạnh. Và chính từ những căn nhà nhỏ ấy, thói quen đọc - món quà bền vững nhất của tri thức - sẽ được truyền lại cho thế hệ tương lai.
