Giúp trẻ hiểu được tại sao mình có lý tưởng

Bộ sách giáo khoa Văn, Tiếng Việt bậc THCS của nhóm Cánh Buồm.

Học Văn để trưởng thành

Đây là bộ sách tiếp nối công trình bộ sách giáo khoa Văn, Tiếng Việt gồm 10 cuốn bậc Tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5. Vẫn với “phương pháp học” nằm trong những hoạt động học để làm ra sản phẩm cụ thể và học lấy phương pháp làm ra những sản phẩm ấy, tháng 8-2015 nhóm Cánh Buồm với sự cộng tác, góp sức của nhà sư phạm, nhiều trí thức trong và ngoài nước đã hoàn thành và chính thức ra mắt dự thảo bộ sách Văn và Tiếng Việt lớp 6.

Các cuốn tiếp theo được hoàn thành trong thời gian sau đó với nội dung đi sâu vào các vấn đề khoa học ngôn ngữ và nghệ thuật, cụ thể: Môn Tiếng Việt của Lớp 6: Ngữ âm – Ghi âm; Lớp 7: Từ và từ vựng; Lớp 8: Tư duy và ngôn ngữ; Lớp 9: Lập luận – văn bản; Môn Văn của Lớp 6: Cảm hứng nghệ thuật; Lớp 7: Giải mã tác phẩm nghệ thuật (Kịch và thơ); Lớp 8: Giải mã tác phẩm nghệ thuật (Văn tự sự); Lớp 9: Nghiên cứu nghệ thuật.

Nói về bộ sách mới hoàn thành cho cấp trung học cơ sở, nhà giáo Phạm Toàn, người cầm lái nhóm Cánh Buồm chia sẻ: Quá trình hưởng thụ giáo dục phổ thông từ lớp 1 đến hết lớp 9 là giai đoạn học sinh cùng tham gia vào việc tổ chức sự trưởng thành của mình. Sự trưởng thành ấy gồm 3 mặt: trưởng thành về tư duy, cách tự đi tìm kiến thức, và trưởng thành về lối sống. Trong đó, việc tự đi tìm kiến thức hay trưởng thành về lối sống đều xuất phát từ nhận thức và tư duy.

“Văn học đóng vai trò rất lớn trong định hướng, hình thành nên tư duy ngôn ngữ và tư duy nhìn nhận vấn đề của con người, đặc biệt trong học sinh phổ thông. Học Văn để biết người là gì, ngôn ngữ ra đời như thế nào, trưởng thành là như thế nào, văn học cũng giúp mỗi người tư duy bằng những vấn đề cụ thể gồm: tư duy về môi trường sống, tư duy về cái đẹp, tư duy về tình yêu... Chúng tôi chọn làm sách Văn và Tiếng Việt trước để giúp trẻ con khi trưởng thành hiểu được tại sao mình có lý tưởng, cần có lý tưởng gì, sống thế nào... Sau đó chúng tôi sẽ tiếp tục với các bộ sách về Lịch sử, tiếng Anh...”.

Phương pháp giáo dục từ thấp đến cao

Nhìn tổng quan thì giá trị cốt lõi, xuyên suốt trong bộ sách của nhóm Cánh Buồm là huấn luyện cách học cho trẻ em ngay từ lớp 1. Qua đó, chương trình học ở bậc tiểu học, các em đã biết thế nào là văn học. Đến Lớp 6, các em được học tại sao người ta làm ra tác phẩm nghệ thuật? Nếu lớp 6 là học về cảm hứng văn học: Vì sao phải có cảm hứng, cảm hứng rồi thì sao lại vẽ tranh, lại làm thơ.

Tiếp đến Lớp 7: các em học giải mã tác phẩm nghệ thuật. Còn chương trình lớp 8, các em học về giải mã văn xuôi với ba thể loại: Truyện kể: Khi văn xuôi chưa có chữ, tiểu thuyết: Khi loài người muốn tìm hiểu về lịch sử của mình, thể phiêu lưu ký: Khi loài người muốn vượt ra khỏi điều gì đó theo cách riêng của mình. Tiếp là con người đi tìm hiện thực hiện nay thông qua các tiểu thuyết hiện thực, bút ký, hồi ký. Lớp 9 là hai tác phẩm lớn “Truyện Kiều” của Nguyễn Du – đỉnh cao của nền văn học dân tộc, và “Faust” của Goethe – để có phần trí tuệ đi vào mỗi cá nhân.

Nói về sự khác nhau giữa nội dung ở bậc Tiểu học và bậc Trung học cơ sở, nhà giáo Phạm Toàn cho biết: Cùng một chủ đề nhưng ở mỗi cấp học, mức độ khám phá của các em là khác nhau.

Chẳng hạn, ở bộ sách giáo khoa lớp 1 mà nhóm biên soạn, các em học Ngữ âm tiếng Việt để tự mình biết ghi đúng và do đó biết đọc đúng tiếng Việt. Trở lại chủ đề ngữ âm ở lớp 6, yêu cầu lúc này đã ở mức cao hơn là học những vấn đề ngữ âm học khi ghi âm tiếng Việt, không đơn thuần là chỉđể “đọc thông viết thạo” tiếng mẹ đẻ.

Tương tự, ở nội dung học Văn lớp 1 và lớp 6 cũng có sự khác nhau về cấp độ. Ở lớp 1, học sinh học về lòng đồng cảm, cái tình cảm gốc của bất kỳ nghệ sĩ chân chính nào, cái nguồn gốc đạo đức của tình cảm nghệ thuật. Môn Văn lớp 6 “lặp lại” nội dung lớp 1 nhưng ở trình độ khác: tìm hiểu tại sao con người hoạt động sáng tạo nghệ thuật? Cảm hứng nghệ thuật là gì và từ đâu mà có?

Với cách học như vậy, nhóm Cánh Buồm mong muốn “dạy học sinh tiểu học là dạy học sinh phương pháp tự học (kiến thức chỉ dùng để minh họa cho phương pháp). Giáo viên tiểu học là người tổ chức, để học sinh tự học, tự đánh giá. Kết thúc tiểu học là học sinh đã hoàn toàn nắm vững phương pháp tự học. Tiếp theo dạy học sinh trung học: trên nền tảng học sinh đã nắm vững phương pháp tự học ở tiểu học, sẽ dạy cho học sinh thu thập tri thức thông qua tự học.

Bậc THPT là bậc học tập nghiên cứu để khi lên đại học sẽ tập độc lập nghiên cứu, hết đại học là đủ để độc lập nghiên cứu chứ không phải như mấy tiến sĩ của ta khi làm luận án thì vừa tìm đến thầy vừa gãi tai và nói: “Thầy có đề tài nào không ạ?”.

Và rồi, học bậc đại học là tập độc lập nghiên cứu, hết đại học là độc lập nghiên cứu chứ không phải như mấy tiến sĩ của ta khi làm luận án thì vừa tìm đến thầy vừa gãi tai và nói: “Thầy có đề tài nào không ạ?”- nhà giáo Phạm Toàn bày tỏ.