Hiến kế nâng hiệu quả đầu tư công
Ngày 24/11, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương tổ chức Diễn đàn Tái cơ cấu đầu tư công gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng xanh thu hút nhiều chuyên gia đầu ngành,cùng mổ xẻ nguyên nhân tái cơ cấu đầu tư công còn chậm, và hiến kế xử lý vấn đề.
Nên lựa chọn dự án tốt để đầu tư.
Đầu tư công giảm trong bị động
Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh thẳng thắn bình luận, trong điều kiện ngân sách ít thì nên lựa chọn dự án nào là tốt nhất để đầu tư. Trong thời gian gần đây, vấn đề đầu tư công lại nổi lên với câu chuyện các địa phương xin xây dựng khu hành chính tập trung hoành tráng….
Mở đầu cho phần trình bày, TS Vũ Đình Ánh đưa ra nhận định, tiến trình tái cơ cấu đầu tư công chậm chạp. Tỷ trọng đầu tư của khu vực kinh tế nhà nước trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội đã giảm dưới 40% từ năm 2007 đến 2012, song lại quay về mức trên dưới 40% năm 2013-2014. Trong suốt giai đoạn 1995-2012, tỷ trọng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước (NSNN) trong tổng vốn đầu tư công liên tục chiếm tỷ trọng lớn nhất với trên 40%. Tuy nhiên, tỷ trọng chi đầu tư phát triển trong tổng chi NSNN đã giảm mạnh xuống dưới 20% từ năm 2014 và có thể cả trong năm 2015 do phải ưu tiên chi thường xuyên và chi trả nợ.
Đặc điểm nổi bật cơ cấu đầu tư công theo ngành giai đoạn 2000-2013 là tập trung đầu tư vào cơ sở hạ tầng công trong khi vẫn duy trì tỷ lệ đầu tư cao vào lĩnh vực sản xuất kinh doanh trực tiếp và xuất hiện xu thế phân tán đầu tư công sang nhiều lĩnh vực khác. Chuyển dịch cơ cấu đầu tư công không rõ ràng và không phản ánh sự thay đổi nào thật sự về vai trò của Nhà nước nói chung và đầu tư công nói riêng trong phát triển… Tái cơ cấu đầu tư công không gắn với thay đổi vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế.
Về nguyên nhân trực tiếp khiến cho tái cơ cấu đầu tư công thu được kết quả hạn chế, hơn nữa không có thay đổi căn bản, theo TS. Vũ Đình Ánh, là do tái cơ cấu đầu tư công không gắn với thay đổi vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế. Đầu tư công giảm do bị động.
Còn TS. Phạm Chi Lan chia sẻ, dư luận xã hội thường cho rằng tái cơ cấu đầu tư công và thay đổi vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế diễn ra chậm chạp có nguyên nhân rất cốt lõi từ tư duy và lợi ích của chính những người trong cuộc. Chủ trương tái cơ cấu đầu tư công xuất phát từ và nhằm giải quyết vấn đề kém hiệu quả trong đầu tư công và thiếu nguồn lực cho đầu tư công, hơn là xuất phát từ chủ trương đổi mới vai trò của nhà nước trong nền kinh tế thị trường.
Hơn nữa, Quyết định 339/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế, vẫn nhấn mạnh chỉ tiêu bảo đảm tổng đầu tư xã hội khoảng 30-40% GDP và duy trì tỷ trọng đầu tư nhà nước khoảng 35-40% tổng đầu tư xã hội, có nghĩa là nhà nước vẫn muốn duy trì tỷ trọng đầu tư công rất cao, vai trò của đầu tư công rất lớn trong nền kinh tế.
Đẩy mạnh tiến độ tái cơ cấu
Để dễ hình dung hơn về câu chuyện phân bổ ngân sách, chuyên gia kinh tế Huỳnh Thế Du chia sẻ, thực ra vấn đề nghiêm trọng nhất hiện nay ở Việt Nam là cơ chế chính sách “tôm hùm”, hầu như đơn vị địa phương nào cũng muốn có được những công trình quy mô được hỗ trợ từ ngân sách Trung ương mà không quan tâm đến hiệu quả và sự hữu dụng của chúng.
Việt Nam đang gặp khó trong việc phân bổ nguồn lực có giới hạn. Hiện tại khía cạnh công bằng được xem là cơ sở chính trong việc phân bổ ngân sách trong khi vấn đề hiệu quả không được coi trọng. Bằng chứng là ngân sách đang được phân bổ rất nhiều cho những địa phương có hoàn cảnh khó khăn, trong khi những nơi đang tạo ra năng xuất và giá trị gia tăng cao lại chưa được dành nguồn lực đúng mức.
Ông Du dẫn chứng, điển hình năm 2012, tổng chi ngân sách so với GDP của Việt Nam vào khoảng 30% GDP nhưng TP. Hồ Chí Minh địa phương có nguồn thu ngân sách lớn nhất chỉ có 9,5% (bao gồm các đơn vị sự nghiệp tự chi tự thu). Với nền kinh tế hiện tại của TP. Hồ Chí Minh khoảng 40 tỷ USD, nhưng chi ngân sách của thành phố chỉ khoảng 3-4 tỷ USD.
Nhưng làm sao để nâng cao hơn hiệu quả tái cơ cấu đầu tư công? Thời gian tới cần có chính sách gì trong việc phân bổ nguồn lực hợp lý với túi tiền quốc gia?
TS Vũ Đình Ánh hiến kế, qui mô đầu tư công cần giảm về mức 10% GDP cho phù hợp với điều kiện thực tế về kinh tế, thâm hụt ngân sách Nhà nước và nợ công. Trên cơ sở đó cơ cấu lại đầu tư công theo ngành theo nguyên tắc đầu tư công chỉ dành cho những ngành, những lĩnh vực mà đầu tư tư nhân không muốn hay không thể đầu tư.
Cùng với đó, ưu tiên đầu tư công theo trật tự cơ sở hạ tầng công và dịch vụ công, đồng thời hạn chế đến mức thấp nhất đầu tư công vào các lĩnh vực sản xuất kinh doanh trực tiếp . Cơ cấu lại đầu tư công gắn kết với cơ cấu lại, đổi mới sắp xếp khu vực doanh nghiệp Nhà nước theo hướng giảm tỷ trọng của khu vực kinh tế Nhà nước trong các ngành sản xuất kinh doanh trực tiếp.
Ngoài ra, cơ cấu lại đầu tư công phải liên hệ mật thiết với quá trình cải cách hành chính, xã hội hoá và thị trường hoá trong các lĩnh vực dịch vụ công như giáo dục đào tạo, y tế, khoa học công nghệ, một số dịch vụ quản lý hành chính, văn hoá, thể thao. Cơ cấu lại đầu tư công theo ngành đi trước, làm cơ sở để cơ cấu lại đầu tư công trong từng ngành, từng lĩnh vực.
Đầu tư công kém hiệu quả vừa dẫn đến các bất ổn vĩ mô, vừa làm giảm năng suất, hiệu quả, năng lực cạnh tranh chung của nền kinh tế trong ngắn và dài hạn. Vì vậy, nhu cầu tái cơ cấu và nâng cao hiệu quả đầu tư khu vực Nhà nước cần phải được ưu tiên hàng đầu trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, năng suất, hiệu quả và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
