Hỗ trợ nghệ nhân dân gian: Muộn vẫn còn hơn không

Nghệ nhân dân gian-những người giữ lửa di sản.

Chính phủ vừa ban hành Nghị định qui định về việc hỗ trợ đối với Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú có thu nhập thấp, hoàn cảnh khó khăn. Như vậy, sau một thời gian ráo riết triển khai theo đề nghị của Bộ LĐTB&XH, trong thời gian tới những nghệ nhân dân gian thuộc diện nghèo sẽ được hưởng đãi ngộ. Nhưng những đãi ngộ ấy liệu có sớm được triển khai thực hiện cho kịp hay không, khi đa phần nghệ nhân dân gian đang“gần đất xa trời”- đó vừa là băn khoăn, vừa là mong mỏi được cộng đồng đặt ra từ lâu.

3 mức hỗ trợ hàng tháng

So với dự thảo Nghị định ban đầu có 3 mức hỗ trợ (1,1 triệu đồng; 900 ngàn đồng và 700 ngàn đồng/ tháng với các đối tượng tương ứng), thì Nghị định vừa ban hành có sự điều chỉnh chút ít.

Cụ thể, các đối tượng được hưởng hỗ trợ là nghệ nhân nhân dân (NNND), nghệ nhân ưu tú (NNƯT) được Nhà nước phong tặng thuộc hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người hàng tháng thấp hơn mức lương cơ sở do Chính phủ quy định (tại thời điểm ban hành Nghị định này là 1.150.000 đồng) gồm 4 đối tượng: Người đủ 55 tuổi trở lên đối với nữ và đủ 60 tuổi trở lên đối với nam không có người có nghĩa vụ và quyền phụng dưỡng; Người khuyết tật nặng hoặc đặc biệt nặng; Người mắc một trong các bệnh cần chữa trị dài ngày theo danh mục do Bộ Y tế quy định.

Đối tượng thứ 4 được hưởng trợ cấp là các nghệ nhân dân gian không thuộc 3 đối tượng kể trên.

Theo Nghị định, mức trợ cấp 1 triệu đồng/tháng dành cho 3 đối tượng có hoàn cảnh đặc biệt ở trên thuộc hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người hàng tháng dưới 50% mức lương cơ sở. Mức trợ cấp 850.000 đồng/tháng áp dụng đối với 3 đối tượng nêu trên thuộc hộ gia đình có mức thu nhập bình quân đầu người hàng tháng từ 50% mức lương cơ sở đến dưới mức lương cơ sở và đối tượng 4 thuộc hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người hàng tháng dưới 50% mức lương cơ sở. Còn mức trợ cấp 700.000 đồng/tháng áp dụng đối với đối tượng 4 thuộc hộ gia đình có mức thu nhập bình quân đầu người hàng tháng từ 50% mức lương cơ sở đến dưới mức lương cơ sở.

Cùng với chế độ trợ cấp hàng tháng theo 3 mức nói trên, các nghệ nhân dân gian thuộc diện được hưởng trợ cấp còn được đóng bảo hiểm y tế với mức đóng như đối với người thuộc hộ gia đình nghèo (mức đóng tại thời điểm ban hành Nghị định này bằng 4,5% mức lương cơ sở do Chính phủ quy định); đồng thời được hưởng bảo hiểm y tế khi khám bệnh,chữa bệnh với mức hưởng như đối với người thuộc hộ gia đình nghèo theo quy định của pháp luật về bảo hiểm y tế.

Ngoài ra, các đối tượng trên khi qua đời thì cơ quan, tổ chức, cá nhân trực tiếp tổ chức mai táng được nhà nước hỗ trợ chi phí mai táng là 7 triệu đồng/ người.

Đây thực sự là một tin vui đối với những người giữ lửa di sản. Bởi nghệ nhân có vị trí quan trọng hàng đầu, họ là người kế thừa, có nhiệm vụ gìn giữ, thực hành và trao truyền di sản văn hóa phi vật thể (DSVHPVT) cho thế hệ mai sau. DSVHPVT tồn tại phụ thuộc phần lớn vào nghệ nhân, người thực hành và họ được ví như những “bảo tàng sống”, “báu vật nhân văn sống”. Khi một nghệ nhân mất đi, họ mang theo toàn bộ “báu vật” ấy mà chưa kịp trao truyền cho thế hệ kế cận…

Các chuyên gia nghiên cứu về di sản cho rằng lẽ ra việc ban hành chính sách đãi ngộ đã phải thực hiện sớm hơn nữa. Theo như ước tính ban đầu, sẽ có khoảng gần 600 NNND và NNƯT được hưởng chính sách đãi ngộ của Nhà nước. Tuy nhiên cho đến thời điểm này, việc trao tặng danh hiệu NNƯT năm 2015 (không có danh hiệu NNND) 15 vẫn chưa diễn ra. Trước đó Bộ VHTT&DL đã trình hội đồng cấp Nhà nước hơn 600 hồ sơ xin xét tặng danh hiệu NNƯT trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Mong chủ trương được triển khai sớm

Cho dù khoanh vùng các đối tượng nghệ nhân dân gian được hưởng trợ cấp, nhưng trên thực tế hầu hết nghệ nhân của các loại hình di sản văn hoa phi vật thể như: xẩm, ca trù, hát xoan, ví, giặm,… đều sống trong hoàn cảnh khó khăn. Thống kê cho thấy hiện có khoảng 75,3% nghệ nhân ở độ tuổi nghỉ hưu; 50% nghệ nhân thuộc dân tộc thiểu số; 60% nghệ nhân sinh sống gắn với nông nghiệp nên phần lớn không có đối tượng làm việc và hưởng lương từ ngân sách nhà nước.

Do đó, chính sách này chưa thể lấp “lỗ hổng” đãi ngộ nghệ nhân, câu chuyện đã được bàn tới bàn lui trong vài chục năm qua. Lâu nay, những sáng kiến chăm lo đời sống tinh thần và vật chất cho những “báu vật nhân văn sống” được đưa ra khá nhiều trong các cuộc hội thảo, hội nghị của ngành văn hóa và các ngành liên quan.

Chúng tôi đã đề cập nhiều lần tới câu chuyện phong danh nghệ nhân – mà thực chất là những điều kiện cần và đủ để NNND, NNƯT được hưởng trợ cấp xã hội theo qui định này. Theo đó, lâu nay việc phong danh của Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam thực hiện cũng vẫn chỉ là hình thức động viên tinh thần.

GS.TSKH Tô Ngọc Thanh - Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam giãi bày: Hội chỉ có thể phong tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian cho thuộc nhiều lĩnh vực từ nghệ thuật cổ truyền đến nghề truyền thống… Nhưng đãi ngộ, tiếp sức cho họ như thế nào thì Hội không có khả năng về tài chính nên đây vẫn là một khoảng trống lớn. Chính vì thế mà dù Hội đã tiến hành phong tặng danh hiệu nghệ nhân đã hơn mười năm nay, nhưng chế độ, chính sách đãi ngộ cho nghệ nhân vẫn đang trông chờ vào nhà nước.

Còn nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền băn khoăn: Để được là NNND, trước hết những nghệ nhân ấy phải là NNƯT. Như vậy, không biết những NNƯT đợt này có còn đủ thời gian để chờ đợi đến khi họ đủ điều kiện trở thành NNND hay không? Có còn kịp để hưởng chính sách đãi ngộ của Nhà nước hay không?

Theo tinh thần của Nghị định hỗ trợ nghệ nhân dân gian, thời gian giải quyết trợ cấp sinh hoạt hằng tháng không quá 30 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ hồ sơ theo qui định. Dù vậy, đa số các nghệ nhân hiện nay đều sinh sống ở nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa. Thậm chí ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhiều người không biết tiếng Việt… Do đó nên chăng cũng cần có qui định cụ thể để các nghệ nhân có thể ủy quyền cho các đơn vị, tổ chức hoặc các cá nhân hay thân nhân lập hồ sơ, gửi hồ sơ đề nghị xem xét hưởng trợ cấp sinh hoạt hằng tháng.

Như thế, chủ trương về chính sách đãi ngộ đã có. Mong muốn lớn nhất lúc này là những nghệ nhân cao tuổi hưởng trợ cấp cho xứng đáng và kịp thời so với những đóng góp của họ vào sự nghiệp bảo tồn nghệ thuật dân gian và gìn giữ di sản văn hóa dân tộc.